Tips - Zo maak je prachtige reisportretten

De wereld zit vol prachtige mensen. Op reis kom je ze voortdurend tegen. Als portretfotograaf wil je het liefst van iedereen een mooi portret maken. De een lukt dat beter dan de ander. Sommige fotografen kunnen direct lezen en schrijven met hun gelegenheidsmodellen, terwijl anderen keer op keer stuiten op irritatie en onbegrip. Juist bij het fotograferen van mensen op reis is het zaak omzichtig te werk te gaan, terwijl je tegelijkertijd razendsnel moet werken. Dit lijkt een onmogelijke spagaat, maar met wat denkwerk vooraf en gevoel ter plekke kom je een heel eind.

Kom thuis met de beste foto’s van de mooiste reislocaties. Je leert alles hierover in de nieuwe Cursus Fotograferen op reis in Zoom Academy!

Locatie

Elke plek heeft zijn eigen regels, cultuur en gebruiken. In het buitenland loop je geheid tegen zulke verschillen aan. In Amsterdam kun je prima op straat iemand vragen of je een portret mag maken. In veel gevallen is dat geen probleem. Vraag echter bij een Egyptische tempel een willekeurige man of je hem mag fotograferen, en je krijgt direct de wedervraag of je daar geld voor wilt geven. De mensen in de buurt van de piramides zijn er zelfs speciaal naartoe gekomen om te poseren voor geld. Het liefst dragen ze een beetje ‘over the top’ folkloristische kledij, met bijbehorend hoofddeksel. De echte commerciëlen hebben een python om de nek. Dit soort mensen zoek je niet als reisfotograaf. Het enige wat je hier zult krijgen, is een standaardlach plus een blik van ‘schiet op en betaal: er staat een hele rij’.

Deze mensen spelen een rol op locatie. Zoek altijd net iets verder dan je neus lang is. Veel interessante mensen houden (net als jij waarschijnlijk) niet van al te veel toeristen voor hun deur. Voor de nodige rust trekken ze zich terug in straatjes net achter de hoofdstraat. Ga met een frisse blik zo’n dorpje in en ontloop vooral de toeristenstromen, en je zult al snel beloond worden met een authentiek model.

Bedrijfsglimlach

Een reisportret is een reis binnen een reis, een nieuwe ontmoeting. Jij als fotograaf, de ander als model. Je hebt altijd invloed op elkaar. Daarom maakt elke fotograaf een andere foto van dezelfde persoon. Denk van tevoren goed na over wat je wilt bereiken bij het portret. Als je een model vraagt of hij of zij op de foto wil, komt het helaas vaak voor dat je een ‘bedrijfsglimlach’ voorgeschoteld krijgt: een ingestudeerde lach, zoals van een verkoper in een elektronicazaak die vraagt of je geholpen wilt worden. Die blik staat heel ver af van hoe ze er daarvoor bij zaten en hoe ze werkelijk zijn.

Je kunt dit op verschillende manieren oplossen, al naargelang de situatie en hoeveel tijd er is. Een directe manier is het afgeven van wat psychologische prikkels: woorden, zinnen of non-verbale communicatie waar je model op reageert. Een afgezaagd voorbeeld is: ‘Say cheese!’ Je vraagt het model als het ware om te lachen. Probeer wat origineler te zijn en je krijgt al snel verrassende resultaten. ‘Probeert u eens een beetje leeg te kijken’, is een vraag die (uiteraard in vertaling) een bepaalde reactie oproept bij je model. Hij of zij zal in ieder geval niet meer lachen. ‘Zo, ja, alle spieren ontspannen.’ Het resulteert al snel in een wat natuurlijkere blik. Daarop kun je voortborduren. ‘Denk eens aan uw allereerste liefde’, of ‘Kijk eens een beetje nostalgisch.’ Nog gehaaider te werk gaan kan ook: fluister vanachter de camera iets onverstaanbaars, waardoor je model een vragende blik in de ogen krijgt. Iedere fotograaf heeft zijn of haar eigen arsenaal aan prikkels om een bepaalde blik van het model te krijgen.

Uiteraard zijn dit ad-hocmaatregelen. Je kunt het ook subtieler aanpakken door gewoon het gesprek aan te gaan met je model. Hij of zij ontspant naarmate het gesprek vordert en je zult makkelijker foto’s kunnen maken. De beroemde Franse fotograaf Henri Cartier-Bresson had hier een mooie truc voor. Hij fotografeerde zijn model de eerste vijf minuten en zei toen: ‘Klaar! Dank voor je medewerking; zullen we nog een kopje koffie drinken?’ Tijdens de nazit had Bresson echter zijn camera in de aanslag. Zodra het model voldoende ontspannen was, haalde hij die ineens tevoorschijn en maakte dan vaak de foto die werd gepubliceerd. Als portretfotograaf op reis ben je dus ook soms een beetje psycholoog.

Straatfoto

Op reis maak je vaak portretten op straat. Toch is een portret iets anders dan een straatfoto. Beide genres hebben hun eigen karakter. Het voordeel als je een straatfoto maakt, is de spontaniteit: je hoeft de goede blikken niet op te wekken. Je model weet immers niet dat hij/zij gefotografeerd wordt. De fotograaf besluipt diens prooi, schiet de foto en is weer weg. Of beter: na de foto laat je de foto aan de gefotografeerde zien, die daarop kan reageren. Bij straatfotografie is er altijd een fictief scherm tussen fotograaf en model.

Bij een portret verdwijnt dat scherm. Er is communicatie. De fotograaf regisseert het model in de juiste pose, het model is zich bewust van de fotograaf en het eindresultaat wordt hierdoor beïnvloed. De belangen zijn niet altijd hetzelfde. Het model wil zo voordelig mogelijk op de foto, terwijl de fotograaf juist een randje rauwheid, kwetsbaarheid of onzekerheid bij het model wil vastleggen. Dat vereist overredingskracht. Het mooiste is natuurlijk als beiden tevreden zijn over het eindresultaat.

Licht

Een reisportret kan wat licht betreft alle kanten op. Een ondergaande zon in de woestijn geeft een prachtige gloed op je model. Een groen tl-lampje boven een marktkoopman op Sri Lanka zorgt voor sfeer en rauwheid in het portret. Op reis is het licht zelden saai. En als het dan toch wat vlak wordt, kun je altijd nog ingrijpen. Neem een klein opzetflitsertje mee om het model los te maken van de achtergrond of om foeilelijk licht te overstemmen. Als je flitser een verstelbare kop heeft, kun je via het plafond of – beter nog – een neutraal gekleurde muur een natuurlijk resultaat krijgen, waardoor nauwelijks te zien valt dat is geflitst. Uiteraard kun je onopgemerkt werken dan vergeten.

In andere gevallen is het beter je model te verleiden om van locatie te wisselen. Als je even een praatje aangaat met degene die je net bent tegengekomen, zal deze snel bereid zijn te verkassen voor beter licht. Als iemand binnen in een ruimte zit te werken, is het een kleine moeite hem even in de deuropening te plaatsen, waar het buitenlicht beter op zijn gezicht schijnt.

Ook kun je ervoor kiezen om het aanwezige licht te veranderen. Als op een monnik een zware bouwlamp schijnt vanwege werkzaamheden aan diens tempel, draai die dan de andere richting op of schakel hem uit. Natuurlijk doe je dit altijd in overleg met de eigenaar van de lamp, zodat niet hele projecten stil komen te liggen omdat jij zo nodig goed portretlicht wilde hebben.

Techniek

Een reisportret is in veel gevallen snel gemaakt: een kwestie van minuten of zelfs seconden. Het is dan zaak je techniek goed op orde te hebben, zodat je daar bij een potentieel model niet te lang mee bezig bent. Zorg dat je voor jezelf een uitgangswaarde hebt voor een portret. Dit kan bijvoorbeeld 1/125 seconde en F 4 bij iso 320 zijn. Met deze combinatie zit je bij gemiddeld daglicht doorgaans redelijk safe. Bovendien voorkom je bewegingsonscherpte bij je model. Diafragma F 4 zorgt voor een tamelijk abrupt verloop van de scherpte, waardoor je model lekker los van een drukke achtergrond komt te staan.

Als je deze standaardwaarden hebt ingesteld, maak je een proefopname en bekijk je die gelijk op je schermpje. Wie weet is de foto direct goed, maar als die te licht of donker is, pas dan in eerste instantie de sluitertijd aan. Tot 1/60 seconde kun je prima uit de hand werken, en met 1/500 seconde bevries je bewegingen alleen maar meer. Als de belichting goed is, is het goed jezelf af te sluiten van de techniek. Vertrouw erop dat dit goed zit. Hierdoor kun je meer aandacht besteden aan je model en de blik, pose en sfeer van het portret.

Brandpuntsafstand

Als je een potentieel model tegenkomt, ben je vaak net met heel andere zaken bezig. In de markante markthal had je de 14mm-groothoek gemonteerd om de grootte van het complex te kunnen vastleggen. Bij het uitkijkpunt had je net de 200mm-tele erop zitten om het mooie uitzicht in de verte te kunnen zien. Beide objectieven zijn ongeschikt voor een portret. Een portret met zo’n sterke groothoek ziet er belachelijk uit. De neus van je model lijkt veel groter dan de oren; het lijkt al snel een karikatuur. Het nadeel van een 200mm-objectief is dat alles erg op elkaar gedrukt wordt, dus de ogen en de neus staan op één lijn. Bovendien sta je bij een telezoom op zo’n grote afstand van je model dat je je bijna niet verstaanbaar kunt maken. En lopen ook nog mensen tussen jou en je model door, waardoor het contact nog meer verstoord wordt.

Probeer dus ergens in het midden te blijven. Veel portretfotografen hebben op reis een standaardzoom bij zich, een 24-70mm-objectief bijvoorbeeld. Gebruik deze altijd boven de 50mm-stand en je zit goed. Ook kun je een lichtsterk 85mm-objectief gebruiken. Door de grote lensopening kun je onder slechte lichtomstandigheden toch een acceptabel portret te maken. Wel is de aanschafprijs van een echt ‘lichtkanon’ (grootste diafragmaopening F 1,4) fors.

Toeval

Hoe kom je nu fotogenieke ‘modellen’ tegen op reis? Voor een deel is dat toeval. Als je met de auto door een bepaald gebied rijdt, zie je vaak op een onverwacht moment een fotogeniek iemand langs de kant van de weg of aan het werk in een veld. Een goede portretfotograaf stapt direct op de rem. Twijfel niet, stap uit en spreek die persoon aan. Je zult zien dat je er na verloop van tijd zelfs lol in krijgt om te pas en te onpas te stoppen. Modellen zijn er genoeg. Het is zaak ze voor je lens te krijgen, en dat vergt enig overredingsvermogen en de moed om te stoppen. Ook op momenten dat je reisgenoten heel graag willen doorrijden naar de koffiestop of het volgende hotel.

Portretrecht

Nog steeds bestaat enorm veel onduidelijkheid over wat wel of niet mag bij het maken van een portret. Juridisch gezien mag je personen op straat gewoon fotograferen. Bij een portret vraag je doorgaans toestemming aan degene die op de foto gaat, dus dat is dan sowieso geregeld.

Deze mondelinge toestemming kan echter onvoldoende zijn. Een model kan op zijn of haar ‘jawoord’ terugkomen. Op zich geen ramp: je mist alleen een mooie foto in je portfolio. Het wordt vervelender als de foto is gepubliceerd, met name in een gedrukt blad. Hieraan is veel zorg besteed en het drukken ervan heeft veel geld gekost. Professionele fotografen branden zich liever niet aan dit soort scenario’s en laten hun model een zogenaamde ‘quitclaim’ ondertekenen. Hierin geeft het model toestemming de gemaakte foto voor een bepaalde publicatie te gebruiken. Zoiets is waterdicht, en een gang naar de rechter naderhand heeft dus meestal geen zin.

In de meest gevallen kom je er met gezond verstand. Vraag je zelf altijd af: had ik het leuk gevonden om zó op de foto te gaan? Zie je iemand met een klodder mayonaise om zijn mond, dan kan het verleidelijk zijn daar een foto van te maken. Maar je kunt de bezwaren van het model op je klompen aanvoelen. Het gezegde ‘wat u niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet’, lost de meeste portretrechtproblemen op als sneeuw voor de zon.

Publieke of privéruimte

Over het algemeen geldt dat je in de openbare ruimte alles mag fotograferen, dus ook personen. Kijk goed of een ruimte ook echt publiek is. Een station of markthal lijkt openbaar toegankelijk, maar is vaak semipubliek. Er gelden huisregels van bijvoorbeeld de beheerder van het complex. En die kan bepaald hebben dat er niet gefotografeerd mag worden. Het enige wat een beveiliger overigens mag doen, is je wegsturen en sommeren te stoppen met fotograferen. Hij mag niet je kaartje of camera in beslag nemen of je dwingen de beelden te verwijderen. Als de bewaker wél stappen in die richting onderneemt, schakel dan altijd de politie in. Die kent de regels precies.

De enige ruimte waar je nooit zomaar mag fotograferen, is een privéruimte zoals een huis. Dat wordt anders als je toestemming hebt gevraagd én gekregen, maar respecteer altijd de privacy van je modellen en andere mensen in zo’n privéruimte.

Zoom Academy

Dit artikel komt uit de volledige Cursus Fotograferen op reis in Zoom Academy. Hierin leer je alles over de juiste voorbereiding, waardoor jij met de beste foto’s thuiskomt.

Zo leer je onder andere:

• Alles over de perfecte voorbereiding van je reis
• Inspirerende locaties en waar je heen kunt gaan
• Hoe je je camera het beste beheerst en zo ook kunt genieten onderweg
• Een goede workflow ontwikkelen voor je reisfotografie

Bekijk hier de volledige Cursus Fotograferen op reis.