Focus stacking voor de ultieme scherpte

Macrofotografen streven naar de perfecte combinatie: een onderwerp haarscherp van voor tot achter, maar met nog steeds een mooie, rustige en zachte achtergrond. Hiervoor halen macrofotografen zelfs allerlei speciale technieken uit de kast om tot die perfecte foto te komen. Hierbij is de techniek rondom focus stacking een graag geziene gast.

Buiten in de tuin

We gaan in deze cursus aan de slag met het fotograferen van een bloeiend katje van de wilg in onze tuin. We gaan buiten aan de slag op een vrijwel windstille dag.

We willen graag het hele katje scherp in beeld. Hiervoor kunnen we het diafragma knijpen en dus het F-getal verhogen. De scherptediepte zal nu een stuk groter zijn, maar de achtergrond is nu een stuk onrustiger en daardoor meer aanwezig. Dat is niet wat we willen! Tijd voor actie.

De scherptediepte is bij macrofotografie vaak erg klein.

Met een hoog F-getal neemt weliswaar de scherpte toe, maar ook de onrust in de achtergrond.

Reeks foto’s

Om nu het beste van twee werelden te combineren, maken we gebruik van focus stacking. Focus stacking is een techniek waarbij een macro-foto opgebouwd wordt door meerdere foto’s te combineren met verschillende scherptegebieden. Er wordt dus een reeks foto’s gemaakt, waarbij de scherpte steeds handmatig een stukje verplaatst wordt. Uiteindelijk krijg je een foto met het onderwerp scherp van voor tot achter, maar met een prachtige, boterzachte achtergrond. In onze stack hebben we gebruik gemaakt van een reeks van 17 foto’s.

Het proces in het kort

Bij de eerste foto stelden we scherp op de voorzijde van de bloem. Bij iedere volgende foto verplaatsten we de scherpte een minuscuul stukje naar achteren. We stopten toen de scherpte uiteindelijk op de achterzijde van de bloem kwam te liggen. Zo bouw je een perfecte reeks op. Alle foto’s hebben we geschoten met een open diafragma van F 2,8.

De 17 losse foto’s hebben dus ieder hun eigen perfecte scherptegebied. Door deze foto’s in software als Helicon Focus, Zerene Stacker of Adobe Photoshop samen te voegen, ontstaat de foto met de perfecte scherpte. De software analyseert iedere foto uit de reeks, kijkt naar het scherpste deel per foto en kopieert dat deel naar het uiteindelijke beeld. Zo ontstaat ons gestackte resultaat.

Hoe je dat samenvoegen aanpakt, dat leer je aan het einde van deze cursus in het deel Nabewerking. We leggen nu het maken van de foto’s wat gedetailleerder uit.

Na het samenvoegen ontstaat de perfecte scherpe foto met een rustige achtergrond.

Het proces van het maken van de reeks foto’s

Het samenvoegen van de reeks foto’s is eenvoudig. Dat doet de software voor ons en leggen we je dus later uit. Een goede focus stack begint bij het maken van de perfecte reeks foto’s, dat is de belangrijkste schakel. Dat moet zorgvuldig gebeuren. We werken nog steeds met een klein scherptegebied per foto en dat scherptegebied moet telkens overlappen met de volgende foto. De stapgrootte per foto moet dus niet te groot zijn.

De gemaakte reeks foto’s

Stappenplan

Idealiter is het volgende stappenplan aan te houden voor het maken van de reeks foto’s:

1. Zet je camera op een statief.
2. Schakel de beeldstabilisatie uit.
3. Bepaal je compositie en houd wat extra ruimte vrij om je onderwerp. Bij het uiteindelijke stacken valt namelijk een deel van de omgeving weg.
4. Kies je sluitertijd, een laag diafragmagetal en kies je ISO.
5. Stel handmatig scherp op het voorste deel van je onderwerp. Je kunt hierbij gebruikmaken van een macrorail of de scherpstelring op je lens.
6. Maak je foto en voorkom verdere beweging. Gebruik eventueel een draadontspanner of de zelfontspanner.
7. Verplaats nu de scherpte een minuscuul stukje naar achteren (via de macrorail of scherpstelring).
8. Maak je tweede foto.
9. Herhaal dit proces totdat je met je scherpte uiteindelijk op de achterzijde van je onderwerp zit.
10. Maak je laatste foto.

Het proces dat we hier beschreven hebben geeft het allerbeste resultaat als je handmatig moet werken. Hieruit blijkt ook dat dit werkt met vooral statische onderwerpen. Het principe is daardoor ook perfect inzetbaar voor andere vormen van fotografie, zoals productfotografie.

Een focus stack van 40 beelden van een horloge

Focus stacking in de vrije natuur

Focus stacking levert indrukwekkende beelden op. Maar als gezegd is het vooral eenvoudig als het om statische onderwerpen gaat die volledig stil zitten. Een bloem mag dan weliswaar een perfect statisch onderwerp zijn, maar de wind kan flink parten spelen. Mocht er te veel beweging zijn en ontstaan er daardoor te veel verschillen in de afzonderlijke foto’s, dan zal het stacken helaas mislukken of wazige beelden opleveren.

Maar deins niet gelijk terug voor een beetje wind. Kleine verschillen worden door de software prima uitgelijnd tijdens het stapelproces. Dus ook met een klein zuchtje wind is focus stacken nog steeds mogelijk. Zelfs met een insect dat redelijk stil zit zal prima gaan lukken! Dan moet je de reeks foto’s wel met een goed tempo achter elkaar schieten.

Hulpmiddelen

Vind je focus stacking interessant of heb je het al geprobeerd en vind je het wel leuk? Maar ook een tijdrovende klus? Dan kun je ook gebruikmaken van allerlei hulpmiddelen.

Lensring

Zo heeft Helicon lensringen op de markt gebracht voor Canon-en Nikon-camera’s, waarmee het draaien aan de lensring volledig geautomatiseerd gaat. Dit werkt samen met gespecialiseerde software, maar is daarmee niet een snel-klaar oplossing voor het fotograferen van paddenstoelen in het bos. Het automatiseren wordt gebruikt voor extreme macro-opnames die een stack omhelzen van soms wel honderden losse foto’s. De focus verschuiving is dan zo klein, dat dat handmatig vrijwel niet meer te doen is.

Geautomatiseerde macrorail

Een ander hulpmiddel is een macrorail. Er bestaan niet-geautomatiseerde en geautomatiseerde varianten. Bij een normale macrorail breng je zelf je camera steeds een stukje dichter naar het onderwerp toe, waarmee het scherptegebied zich beetje bij beetje naar achteren verplaatst. Dit handmatige proces kan ook geautomatiseerd worden om zo een nóg betere stack te kunnen verkrijgen.

Extreme macro van een kever, de longhornBeetle: hier zijn ca. 100 beelden gestackt.

Marco Jongsma

Ingebouwd in camera

Je kunt dus handmatig een reeks maken, een lensring gebruiken of een geautomatiseerde macrorail aanschaffen. Maar het mooiste komt de laatste jaren van de fabrikanten van camera’s. Zo hebben enkele modellen van Nikon, Sony, Olympus en Fujifilm een speciaal soort bracketingfunctie in hun camera, waarmee de reeks foto’s volledig geautomatiseerd gemaakt wordt: focus bracketing.

De camera’s die hierover beschikken kennen grofweg drie instelmogelijkheden:

Aantal frames: hoeveel foto’s wil je je camera automatische laten maken?
Stapgrootte: stel in hoe ver het scherptegebied per foto moet verspringen.
Interval: stel een rustpauze per frame in bij gebruik van een externe flitser.

Het voordeel van deze ingebouwde functie is natuurlijk de nauwkeurigheid en de snelheid. Nadat de reeks gemaakt is, is het nog steeds zaak zelf de foto’s samen te voegen in externe software. Maar dat de te gebruiken reeks perfect is, mag als vanzelfsprekend beschouwd worden. Overigens zijn er ook camera’s die zelfs voor het samenvoegen een optie ingebouwd hebben!

Steeds meer camera’s hebben een focus-bracketing-functie aan boord.

Marco werkt met goed uitgedachte technieken om tot zo’n resultaat te komen. Dit zijn ca 420 foto’s gestacked tot één eindresultaat.

Marco Jongsma

Pro-tip: Stacking uit de hand

Focus stacking wordt met name gebruikt voor statische onderwerpen. Maar wat nu als er net een vlindertje voor je geland is en ook hier wil je de perfecte scherpte op toepassen? Dan gaan we ook daarvan een stack maken. Volledig tegen de ‘regels’ in vanuit de hand, dus zonder een statief. En zelfs met de autofocus ingeschakeld, want we moeten snel zijn: de vlinder wacht niet. Zet je camera op S-AF (single autofocus) en kies in de transportstand voor de burstmodus H, zodat je camera meerdere beelden per seconde schiet. Stel scherp op de vlinder en schiet in rap tempo een hele reeks foto’s vanuit de hand. Liever te veel dan te weinig. Doordat je zelf nooit 100% stilstaat en dus altijd een beetje beweegt, verandert het scherptegebied per foto. Je bent dus je eigen macrorail. Neem een wat ruimer kader dan wanneer je een enkele foto zou schieten.

Helaas beweeg je niet alleen naar voren en achteren, maar ook naar opzij. Als je je reeks foto’s terugkijkt, staat geen enkel frame uitgelijnd. Maar dat is niet erg. De software die je foto’s samenvoegt is dermate slim dat het eerst ieder frame probeert uit te lijnen op de andere frames. Als je een goede reeks geschoten hebt, zul je zien dat ook werken vanuit de hand op deze manier een mogelijkheid is. Je moet er alleen iets meer geluk bij hebben. Maar wie dit oefent, zal er zeker in slagen. Belangrijk is dat alle afzonderlijke beelden niet te ver uit elkaar liggen, zodat de software nog wel in staat kan zijn de beelden goed uit te lijnen.

Foto’s samenvoegen

Uiteindelijk heb je een hele reeks foto’s. En nu? Tijd om de foto’s samen te voegen. In het deel over Nabewerking laten we zien hoe je je stack maakt in Adobe Photoshop. Ook andere software is geschikt. De meest gespecialiseerde tools zijn Helicon Focus en Zerene Stacker. Zij kennen dan ook een grote schare fans onder professionele macrofotografen, omdat je daarmee nog meer kunt finetunen voor meer perfectie en een nog beter resultaat.

Stacken is leuk om te doen. Het vraagt wat voorbereiding en zeker ook een stukje nabewerking. Maar de resultaten die te behalen zijn, zijn werkelijk subliem. Je zult iedereen ermee verbazen.