Op stap in de avond: landschappen bij het blauwe uur

Per dag vinden er maar liefst twee blauwe uren plaats – aangenomen dat het niet zwaarbewolkt is. Vooral het blauwe uur vlak voordat de zon opkomt is favoriet bij landschapsfotografen. Want vroeg op de morgen is het nog lekker rustig buiten, omdat niet-fotografen nog op bed liggen of heel andere dingen aan hun hoofd hebben. Verder is er afhankelijk van het seizoen een goede kans op (grond)mist of een laagje rijp. Doordat de lucht als het ware een enorme softbox is, ligt er een mooie koelblauwe kleurzweem over het landschap. Allemaal prachtige sfeerelementen voor landschapsfoto’s.

Pluk de dag

Bij de start van het blauwe uur in de morgen is het nog behoorlijk donker en heb je mooi de tijd om de beste stek uit te kiezen, je statief stevig neer te zetten, de compositie te bepalen en te beslissen welk objectief hier het beste van pas komt. Langzaamaan zal de lucht lichter worden en een mooie blauwe kleur gaan vertonen. Dit is een perfecte gelegenheid om met silhouetten te werken. Een rotskust, bergketen, een oude boom of schuur op een (heide)veld, of een rijtje windmolens: allemaal ideaal voor fraaie silhouetten.

Ook een wateroppervlak zoals een meer of brede rivier biedt veel mogelijkheden, omdat je hier schitterende reflecties van zowel de lucht als het landschap op terugziet. Denk aan het silhouet van een bos, berg, of molen aan de overzijde. ’s Morgens kan het windstil zijn, wat voor spiegelgladde weerspiegelingen zorgt in water zonder oppervlaktestroming.

Mist of grondnevel is meer dan welkom in een landschapsfoto.

Jeroen Linnenkamp
Fujifilm X-T20 · ISO 200 · F 20 · 1/3 SEC · 25 MM

Kleurrijke luchten

Omdat je van de nacht naar de dag gaat, worden landschappen steeds beter zichtbaar naarmate het blauwe uur vordert. Vooral in de tweede helft van het blauwe uur is er relatief veel omgevingslicht, ook al staat de zon nog steeds onder de horizon. Omdat je met lange belichtingen werkt, legt jouw camera’s allerlei details in het landschap vast die je met het blote misschien niet of nauwelijks ziet.

Naarmate de zonsopkomst nadert, heb je kans dat een schitterend kleurenspektakel in de lucht verschijnt. Want pakweg een halfuur voor zonsopkomst kunnen wolken al de meest prachtige kleuren aannemen. Dat contrasteert goed met het staalblauw van de hemel en is ook weer ideaal om mee te nemen als reflectie op een wateroppervlak.

In de avond verloopt het hele proces precies andersom. Dan begin je met een beetje geluk met de kleurige wolkenlucht vlak na zonsondergang. De nu nog heldere lucht zal langzaamaan uitdoven, waarbij het blauw steeds dieper en intenser wordt. Voor kleurrijke wolkenluchten heb je wel altijd enige bewolking nodig die zich in de buurt bevindt van de plek waar de zon straks verschijnt of daarnet is verdwenen. Is het onbewolkt of bevindt de bewolking zich in de tegenovergestelde richting, dan zit dat er helaas niet in.

Ook voor zonsopkomst en na zonsondergang kan de lucht prachtig kleuren.

Eduardo, M1R Photography
Nikon D750 · Exif onbekend

In welke richting?

Belangrijk om rekening mee te houden, is dat op ons halfrond de oostelijke hemel ’s morgens als eerste oplicht tijdens het blauwe uur. In westelijke richting duurt het aanzienlijk langer voordat het licht wordt. Bij het blauwe uur in de avond blijft het juist aan de westelijke hemel het langste licht.

Daarom kun je het ene landschap beter ’s morgens vastleggen en ga je voor een andere ’s avonds op pad. Dat hangt volledig af van de richting waarin je fotografeert. In de zomermaanden wordt het tijdens de blauwe uren overigens ook minder donker dan tijdens de winter. De zon zakt dan niet zo ver onder de horizon, waardoor de nachten en ook de blauwe uren minder donker zijn.

Oranje gloed

Zie je een blauwe hemel voor je? Dan kun je mooie gekleurde wolkenluchten wel vergeten, maar kan alsnog een smalle reep lucht vlak boven de horizon oranje kleuren. Ook dit steekt prachtig af tegen het blauw van de lucht. Vooral bij een onbelemmerd zicht op de horizon krijg je dit goed in beeld. Denk aan een open landschap zoals een zandvlakte, ergens langs de kust of de afsluitdijk, op de Waddeneilanden, of in de polders. In de bergen is de verkleuring ook goed te zien.

Geen bewolking? Een reepje oranje langs de horizon staat ook fraai!

Jan Enthoven
Olympus E-M10 II · ISO 200 · F 4,4 · 1/15 SEC · 23 MM

Verloopfilter

Omdat tijdens het blauwe uur de lucht feller is dan het landschap eronder, kun je gebruikmaken van grijsverloopfilters om de lichtintensiteit tussen de twee zo goed mogelijk in balans te brengen. Tenzij je het landschap alleen als silhouet wilt gebruiken natuurlijk.

Je laat het grijsgekleurde deel van het filter over de lucht vallen en plaatst het verloop dat in het midden zit op de scheiding tussen lucht en landschap. Zodoende temper je alleen de intensiteit van de lucht en niet die van het toch al donkerdere landschap.

Richting het einde van het blauwe ochtenduur zit de zon inmiddels dicht tegen de horizon aan. Daardoor is het gebied vlak boven de horizon aanmerkelijk helderder dan hoger in de lucht. In dat geval gebruik kun je een omgekeerd verloopfilter gebruiken: een reverse graduate filter. Bij dit filter is de onderste helft, net als bij een gewoon verloopfilter, volledig transparant. Daarboven is de demping in het midden maximaal en neemt het wat af richting de bovenzijde. Daardoor demp je vooral het lichte gebied langs de horizon.

Verlichting

Staan er molens of boerderijen in beeld? Dan voegt dat fraaie kleur- en lichtaccenten toe aan landschapsfoto’s. Warm kunstlicht contrasteert erg goed met het koelblauw van de lucht. Alleen moet je vooral ’s morgens wel geluk hebben dat de verlichting is ingeschakeld. Ook lantaarnpalen kunnen warme lichtpoeltjes werpen op een zandpad, boerenweg, grasveldje, of een plukje struiken en bomen oplichten.

Eén week per jaar zijn de molens van Kinderdijk verlicht. Die kans kun je niet laten lopen!

Monique van Genderen
Canon 5D III · ISO 400 · F 5,6 · 1/2000 SEC · 400 MM

Vervagingseffecten

De lange sluitertijden tijdens het blauwe uur kun je goed gebruiken om met vervagingseffecten te spelen. Denk aan een onstuimige zee waarbij de golven zichtbaar tegen de rotsen beuken, mooie streepeffecten bij wolken die aan je voorbijtrekken, of het gladtrekken van golven op een meer of rivier. Om hetzelfde effect bij klaarlichte dag te krijgen, heb je sterke ND-filters nodig. Maar nu de wereld nog minder sterk verlicht is, lukt dat prima zonder.

In principe geldt dat hoe langer je belicht, hoe sterker alles wat binnen het beeld beweegt zal vervagen. Je kunt zodoende zelf de vervagingseffecten doseren door met de sluitertijd te spelen. Want met F 11 en 60 seconden vervaagt alles aanzienlijk meer dan bij F 5,6 en 15 seconden (beide op bijvoorbeeld iso 100).

Stromend water en wolkenluchten veroorzaken mooie vervagingseffecten. De steen vormt een fijn voorgrond-onderwerp.

Simon Bregman
Sony A7R II · ISO 100 · F 11 · 6 SEC · 24 MM

Hulp van de maan

Bij landschapsfoto’s kun je enorm veel profijt hebben van maanlicht. Vooral de volle maan kan voor zeer veel licht zorgen, waardoor de maan het landschap alsnog voor je ‘in het zonnetje’ kan zetten. Grofweg vanaf het moment dat de maan voor de helft is gevuld, is de duisternis om je heen al minder diep. Jouw camera maakt dankbaar gebruik van dat extra licht, want de beeldsensor is bij lange belichtingen heel gevoelig voor licht.

Ook zelf kun je het verschil zien tussen een maanloze avond en eentje waarin de maan hoog aan de hemel staat. Je onderscheidt bij een felle maan meer details in het landschap en er is zelfs sprake van een lichte schaduwwerking, net als overdag bij zonlicht. De maximale lichtsterkte heb je natuurlijk rond volle maan en al helemaal bij een supermaan.

De maan is een ongekend felle lichtbron waar je dankbaar gebruik van kunt maken.

Cor van der Veen
Nikon D4S · ISO 1600 · F 6,3 · 25 SEC · 14 MM