Tips - Fotograferen tijdens het blauwe uur

Het blauwe uur breekt aan vlak nadat de zon is ondergegaan en duurt ongeveer tot het voor onze ogen donker is geworden. Ook ’s morgens heb je een blauw uur, maar dan vindt het juist plaats voordat de zon opkomt.

Houd er rekening mee dat het blauwe uur makkelijk korter of langer kan duren dan een uur, het is dus maar een naam. Ook het tijdstip varieert gedurende de seizoenen en hangt daarnaast af van de locatie waar je je bevindt. Daarom kun je het beste een app raadplegen om erachter te komen waar je aan toe bent.

Foto: Sven Broeckx

Zo ontstaat het blauwe uur

Indirect zonlicht

Anders dan in het gouden uur heb je tijdens het blauwe uur geen direct zonlicht. Want omdat de zon onder de horizon staat, kan het zonlicht niet rechtstreeks op bijvoorbeeld een landschap schijnen. Maar daarmee is het natuurlijk niet meteen donker. De lucht is nog voldoende helder, omdat die wel nog zonlicht opvangt, waardoor de omgeving nog eventjes goed herkenbaar blijft. De hemelkoepel is als het ware in een grote softbox veranderd die zacht licht uitstraalt. En omdat onze hemel blauw is, heeft dat licht een koele blauwe tint.

Wolkenlucht

Bij aanvang van het blauwe uur in de avond kunnen de wolken nog steeds gekleurd zijn, omdat de zon kort ervoor is ondergegaan. Daardoor kun je foto’s maken met mooie kleurcontrasten. Het koele blauw van de avondlucht steekt hierbij prachtig af tegen de warme kleurtinten van wolken, die dankzij hun hoogte nog wel rechtstreeks door de zon worden aangestipt. Tot maar liefst ongeveer een half uur na zonsondergang zijn de prachtigste wolkenluchten mogelijk! Vandaar dat je nooit direct na een zonsondergang je spullen moet inpakken, want dan loop je dit spektakel mis. ’s Morgens speelt dit alles zich precies in omgekeerde richting af.

Tijdsverloop

Tijdens het blauwe uur in de avond wordt het langzaamaan steeds donkerder, doordat de zon dieper onder de horizon wegzakt. De lucht krijgt hierbij een steeds diepere kleur blauw, die de naam het blauwe uur eer aandoet. Grofweg halverwege het blauwe uur wordt echt goed zichtbaar dat het om je heen donkerder wordt en de helderheid van de lucht snel inzakt.

Landschappen kun je daarom vaak vooral mooi in de eerste helft van het blauwe avonduur vastleggen. Dan zijn er meer details herkenbaar; hoewel je daarna natuurlijk altijd nog met silhouetten en contouren kunt werken.

In stedelijke omgevingen is dan inmiddels de straatverlichting aangesprongen en gaat in huizen en gebouwen de verlichting aan. Dit vaak warme kunstlicht contrasteert prachtig met het blauw van de lucht. Voor een stadslandschap heb je daarom vooral veel aan de tweede helft van het blauwe avonduur. De helderheid van de lucht en de stad zijn dan een tijdje lang perfect in balans.

Foto: Raoul Baart

Fotograferen tijdens het blauwe uur

Stabiele basis

Tijdens het blauwe uur gebruik je een statief, want de sluitertijden worden al snel te lang om uit de hand te werken. Vooral tijdens het donkerste deel van het blauwe uur kun je echt niet zonder. Kies een degelijk statief en ga vooral niet voor het goedkoopste exemplaar. Een statief moet stevig en stabiel zijn, de camera mag bij een zuchtje wind of lichte aanraking niet gaan wiebelen. Ook moeten alle knoppen moeten intuïtief en feilloos werken, want je wilt snel kunnen schakelen als dat nodig is. Een statief van een paar tientjes is vrijwel zeker een miskoop en kan je daarnaast veel geld kosten als er iets misgaat; je vertrouwt er wel jouw kostbare camera en objectief aan toe!

Trilling voorkomen

Zodra jouw camera op een stevig statief staat, hoef je alleen nog maar te voorkomen dat je de camera alsnog aan het trillen brengt zodra je de ontspanknop indrukt om een foto te maken. Het beste kun je een afstandsbediening gebruiken, want op die manier hoef je de camera en het statief helemaal niet meer aan te raken tijdens de opname. Zo heb je dus de grootste kans op ragscherpe en trillingvrije foto’s.

Foto: Andre van der Meulen

Afstandsbediening

Op elke spiegelreflex en systeemcamera kun je een afstandsbediening aansluiten. Dat kan er eentje van het cameramerk zelf zijn, al is een universele afstandsbediening meestal voordeliger. Let er in beide gevallen op dat hij met jouw specifieke cameramodel overweg kan, want soms bestaan er verschillende aansluitingen. Heb je geen afstandsbediening of laat je hem per ongeluk een keertje thuis liggen? Geen nood, gebruik dan de timer van je camera zodat er een vertraging van enkele seconden zit tussen het drukken op de ontspanknop en het maken van de foto.

Er bestaan ook draadloze afstandsbedieningen. Daarmee is de kans verwaarloosbaar klein dat je alsnog per ongeluk de camera of bijvoorbeeld een statiefpoot aanraakt. Ook kun je hiermee vanaf een afstandje fotograferen of zelf ergens in beeld gaan staan voor een mooie avond-selfie.

Bij een spiegelreflex is het daarnaast belangrijk dat je mirror lock-up activeert in het menu, maar dat is alleen nodig zolang je via de optische zoeker werkt. Zodra deze optie aanstaat, klapt eerst de spiegel op zodra je afdrukt en pas bij een tweede keer afdrukken maak je daadwerkelijk een foto. Zodoende voorkom je onscherpte door trillingen die veroorzaakt worden door het opklappen van de spiegel in je camera. Zodra je live-view gebruikt is de spiegel al opgeklapt en zit je dus goed.

Foto: Erik Wilderdijk

Scherpstellen

Tijdens avond- en nachtfotografie kun je beter live-view gebruiken dan de optische zoeker van een spiegelreflex. Want door via het camerascherm te fotograferen, is het een stuk eenvoudiger om secuur scherp te stellen en zie je ook aanzienlijk beter wat je aan het doen bent. De autofocus gebruiken kan en mag op zich wel, maar de betrouwbaarheid neemt snel af naarmate het donkerder wordt en je zit natuurlijk niet op onscherpe foto’s te wachten. Vandaar dat je het beste handmatig kunt scherpstellen. Je leert later in dit hoofdstuk nog meer over scherpstellen als je camera dat lastig vindt in donkere situaties.

Daarnaast werk je toch al vanaf statief en maak je vast meerdere foto’s voordat je weer ergens anders naartoe gaat. Handmatig scherpstellen heeft dan het grote voordeel dat je het heel secuur op precies de juiste plek kunt doen en dat je het slechts eenmalig hoeft te doen en niet bij elke foto opnieuw. Pas zodra je aan de zoomring draait, van lens wisselt of van plek verandert, moet je de scherpte bijstellen.

Vergroot in live-view het beeld rondom het scherpstelpunt, dan is het helemaal een eitje om met de hand scherp te stellen. Zet focus peaking aan, zodat contouren en details een opvallende kleur op het scherm krijgen, ter bevestiging dat de scherpte op precies de juiste plek ligt.

Simulatie lange belichting

Op veel camera’s kun je instellen dat je een belichtingsvoorbeeld wilt zien tijdens live-view. Dit houdt in dat je alvast een simulatie van de lange belichting ziet. Daardoor zal alles wat je op het scherm ziet helderder en dus beter herkenbaar zijn dan wat jij om je heen ziet. Dat is ideaal om secuur scherp te stellen, de compositie te vervolmaken én om alvast in te schatten of je de juiste belichting te pakken hebt. Zit deze optie niet op jouw camera, dan kun je altijd nog de helderheid van het beeldscherm verhogen voor een beter zicht, of tijdelijk een grotere lensopening instelling zodat de maximale hoeveelheid licht wordt doorgelaten.

Foto: Robin Gooijers

Belichting

Of je nu een landschap of een stadstafereel vastlegt, in het blauwe uur heb je al snel te maken met een schaarse hoeveelheid natuurlijk licht. Daarom ontkom je niet aan lange belichtingstijden. Om voldoende scherptediepte te krijgen stel je bijvoorbeeld eerst een diafragma van F 8 of F 11 in. Vervolgens gebruik je een lage iso-waarde, zoals iso 100 of 200 om de hoogste beeldkwaliteit met een minimum aan ruis te krijgen. Daardoor loopt de sluitertijd makkelijk op tot meerdere of tientallen seconden. Dat is geen enkel probleem, want je werkt toch vanaf statief.

Een voordeel van deze lange sluitertijden is dat alles wat beweegt in een bepaalde mate vervaagt. Daardoor krijg je dramatische wolkenluchten, mooie vervagingseffecten in stromend water en verdwijnen voorbijgangers vaak zelfs helemaal uit je foto.

Wil je liever korter belichten omdat je bijvoorbeeld wuivende takken of voorbijgangers niet wilt laten vervagen, dan kan dat door een groter diafragma zoals F 2,8 of F 1,4 in te stellen, of door de iso-waarde flink op te hogen. Wat het beste werkt hangt altijd van de situatie af, welke effecten je wel of niet in een foto wilt terugzien, hoeveel scherptediepte je nodig hebt en tot welke iso-waarde jij de fotokwaliteit van jouw camera hoog genoeg vindt.

Foto: Bart Hendrix