Stappenplan - Zo leg je een sterrenhemel vast!

Leer alles over het maken van een prachtige sterrenfoto, stap voor stap! Bekijk hier onze allernieuwste online cursus Sterrenfotografie van de Zoom Academy!

Maanloze avond of nacht

Om de sterrenhemel vast te leggen, is een maanloze avond of nacht ideaal. Dan heb je geen last van storend maanlicht en zie je aanzienlijk meer sterren. Zoek een zo donker mogelijke plek op, ver verwijderd van de bewoonde wereld. Dat kan in Nederland allesbehalve makkelijk zijn, dus zul je het veelal met iets minder ideale omstandigheden moeten doen. Gelukkig is het niet onmogelijk!

Locatie zoeken

Bekende donkere locaties in ons land zijn de Wadden, Lauwersoog, de Achterhoek en de Veluwe. Al blijf je ook daar last houden van lichtvervuiling, bijvoorbeeld laag bij de horizon. Kijk in hoofdstuk 5 voor meer goede fotolocaties.

Houd er rekening mee dat veel natuurgebieden niet toegankelijk zijn tussen zonsondergang en zonsopkomst. Gelukkig zijn er ook in je eigen omgeving altijd wel plekken te vinden waar het net wat donkerder is dan in je eigen woonplaats. Voor de echt donkere locaties zul je een reis moeten boeken.

Je kunt ervoor kiezen om alleen de sterrenhemel in beeld te nemen of er juist een mooi stukje omgeving bij te pakken. Vooral met dat laatste druk je een eigen stempel op je foto’s en oogt de sterrenhemel extra indrukwekkend.

Corné Ouwehand (corne102)

Techniek

Bewegend onderwerp

Bij het fotograferen van de sterrenhemel heb je te maken met weinig licht én met beweging. Dit vormt een uitdaging. Want om weinig licht goed vast te leggen wil je een lange sluitertijd gebruiken, maar omdat de aarde draait en de sterren ook bewegen, kun je geen té lange sluitertijd kiezen.

Om te bepalen hoelang je sluitertijd maximaal kan zijn, wordt vaak de 500-regel of de nauwkeurigere NPF-regel ingezet: lees hierover nog maar even terug in hoofdstuk 1 ‘Technieken en regels’.

Je gebruikt deze regel om ‘star trails’, ook wel sterrensporen, te voorkomen. We willen in dit geval de sterren namelijk echt als stipjes in beeld, zonder dat ze een staartje krijgen.

Objectief kiezen

De keuze voor het objectief is afhankelijk van wat je wilt vastleggen. Met een (super)groothoeklens laat je een ruime hoeveelheid van de hemel en eventueel de omgeving zien. Maar je kunt ook kiezen voor een standaard- of telelens als het jou bijvoorbeeld om een specifiek sterrenbeeld gaat.

Voor de sterrenhemel zet je het diafragma zo ver mogelijk open, zodat je de maximale hoeveelheid licht opvangt (bijvoorbeeld op F 2,8 of F 2). Een lichtsterke lens met vast brandpunt (prime) of zoomlens heeft daarom sterk de voorkeur.

Anne Willem Huitema (awhuitema)

Stappenplan Sterrenfoto maken

Stap 1: Camera opstellen (statief en beeldstabilisatie)

Een foto vanuit de hand maken van de sterrenhemel is vrijwel onmogelijk. Je hebt een stevig statief nodig. Als je je camera op het statief hebt geplaatst, zet je je beeldstabilisatie uit. Deze kun je via een schuif op je objectief uitzetten, of in het menu van je camera. Mocht je dit vergeten, dan is er een kans op onscherpte omdat de camera probeert bewegingen te compenseren die er niet zijn. Dit zie je vaak met name in de hoeken van je compositie. Gebruik overigens bij het fotograferen ook de timer in je camera of sluit een afstandsbediening aan om trillingen te voorkomen.

Stap 2: Bepaal je compositie

Elke foto heeft natuurlijk een compositie. Bepaal wat jij in beeld wilt hebben. Zijn dat alleen de sterren, of plaats je ook iets op de voorgrond? Bepaal dus je compositie.

Vind je het lastig om te bepalen wat je straks ongeveer in beeld zult zien? De app PhotoPills kan je laten zien wat je aan de sterrenhemel ziet via augmented reality. Dit is helemaal handig als je de Melkweg wilt vastleggen (hierover leer in het volgende cursusonderdeel nog veel meer).

Stap 3: Handmatig scherpstellen

Nadat je je compositie hebt bepaald, is het noodzakelijk scherp te stellen. Al snel zul je merken dat je autofocus je in de steek laat. Automatisch scherpstellen is er dus niet bij. Zet je camera of lens op manuele focus, oftewel handmatige scherpstelling. In sommige gevallen is hiervoor een schuif aanwezig op je objectief, in andere gevallen moet je dit aanpassen in het (snel)menu van je camera.

Om het handmatig scherpstellen te vergemakkelijken, kun je gebruikmaken van live-view of de elektronische zoeker. Op dit beeld kun je inzoomen, zodat je de scherpstelling goed kunt bepalen.

Kies een heldere ster en stel hierop scherp. Heb je een camera die beschikt over focus peaking? Gebruik dan die functionaliteit. Je ziet dan gekleurde contrastranden ontstaan om de sterren waarop je scherpstelt.

Als het scherpstellen gelukt is en je de compositie hebt bepaald, draai dan niet meer aan je zoomring en je scherpstelring! Zo zal je focus op de juiste afstand blijven.

Stap 4: Camera instellen

Nu is het tijd om de camera in te stellen. Stel de witbalans in op de daglichtstand of gloeilampstand. In de nabewerking hoef je de kleuren daarna meestal alleen nog maar te finetunen.

Werk in de M-stand (of eventueel bulb-stand) van je camera en regel zelf de sluitertijd, het diafragma en de iso-waarde. Zorg dat je belichtingsmeter om en nabij het midden of het nulpunt uitkomt.

Let straks bij het instellen goed op je histogram: voorkom dat hoge pieken tegen de linkerzijde gedrukt zitten, want dan is de foto echt heel donker. Belicht zo dat het berglandschap zich wat naar rechts verspreidt. Pieken tegen de rechterzijde betekenen overbelichting. Komt dat door zoiets als een straatlantaarn die in beeld staat, dan is dit geen probleem. Op veel camera’s kun je dit controleren door de overbelichte delen te laten knipperen.

Joas Wilzing (jwil)

Stap 5: Diafragma bepalen

Zorg eerst dat je het diafragma zo ver mogelijk opent. Dat betekent dat je je F-getal zo laag mogelijk zet. Hoe lager het F-getal, hoe meer licht er tegelijkertijd je camera binnenkomt. Met scherptediepte hoef je geen rekening te houden. De sterren zijn zo ver weg, dat scherptedieptewerking nihil is. Vind je de beeldkwaliteit bij volledig geopend diafragma te laag, knijp het diafragma dan een klein stukje dicht.

Stap 6: Iso instellen

Normaal gesproken houden we de iso zo laag mogelijk: dit voorkomt ruis. Echter geldt ook: hoe hoger de iso, hoe lichtgevoeliger onze sensor. En we willen niet uitsluitend de felste sterren vastleggen, maar ook de zwakkere. Kies dus voor een hogere iso-waarde: 1600, 3200 of 6400 zal een prima keuze zijn en is bij sterrenfotografie heel gebruikelijk.

De ruis nemen we maar op de koop toe. Sterker nog, eventuele mogelijkheden voor automatische ruisonderdrukking kun je beter uitschakelen. De meeste camera’s staan zo ingesteld dat als er een hoge iso of een lange sluitertijd gebruikt wordt, er automatisch ruis verwijderd wordt (vaak is de optie diep verscholen in het uitgebreide menu van je camera). Staat deze functie aan, dan heb je kans dat er na die ruisonderdrukking minder sterren overblijven, én het kost ook veel extra tijd. Uitzetten is dus beter. Eventueel zelf ruis verwijderen kan altijd in de nabewerking nog.

Andre van der Meulen (avdmeulen)

Stap 7: Sluitertijd instellen

Met de sluitertijd regel je hoelang er licht op je sensor valt. Met een korte sluitertijd bevries je je onderwerp en met een lange sluitertijd ontstaat er beweging of zelfs bewegingsonscherpte. Om de sterren als puntjes vast te leggen en niet als strepen, moet je sluitertijd dus niet te lang zijn. We werken hier even met de eenvoudige 500-regel.

Een goed uitgangspunt bij een groothoeklens is een sluitertijd van maximaal 15 tot 20 seconden. Blijf je daarbinnen, dan zullen de sterren nog steeds als sterren herkenbaar zijn. Ga je naar een langere sluitertijd, dan ontstaat er een onscherpte en veranderen je sterren in die beruchte, minuscule streepjes. Bij een telelens moet je een veel kortere sluitertijd gebruiken: van ca. 2 seconden.

Wil je zeker weten dat je sluitertijd niet te lang is, maak dan gebruik van de 500-regel. Deze leerden we je al in hoofdstuk 1, we zullen het kort herhalen:

Maximale sluitertijd = 500 / (brandpuntsafstand x cropfactor)

Voorbeeld: met een 24mm-lens op een aps-c-camera kom je dan op een sluitertijd van maximaal 500 / (24 x 1,5) = 13,8 seconden.

Met een 24mm-lens op een fullframe-camera kom je op: 500 / 24 = 20,8 seconden.

Gebruik je een telelens van 200 mm, dan kom je bij een fullframe-camera op: 500/200 = 2,5 seconde.

Jeroen Lagerwerf (jlfoto)

Stap 8: Testfoto’s – de combinatie zoeken

Maak een aantal testfoto’s om de juiste combinatie van instellingen te bepalen. Stel de combinatie van diafragma, sluitertijd en iso zo in dat je lichtmeter om en nabij het midden uitkomt. Zo zul je een juist belichte foto krijgen. Maak gerust tijdens het instellen testfoto’s om te zien waartoe je eindresultaat neigt en stel waar nodig het één en ander bij.

Stap 9: De foto maken

Als je je camera juist hebt ingesteld, is het tijd om de daadwerkelijke foto te maken. Gebruik zoals genoemd eventueel een afstandsbediening of je smartphone met een app om tijdens het ontspannen van je camera iedere vorm van ongewenste bewegingen te voorkomen. Heb je geen van beide, gebruik dan de zelfontspanner van 2, 5 of 10 seconden.

Heb je een spannende compositie, waarbij er bijvoorbeeld een mooie, oude boom meespeelt in je scene? Of een graslandschap? Dan kun je deze elementen eventueel kort belichten met een sterke zaklamp om te voorkomen dat deze elementen silhouetten of donkere vlakken worden. Even kort aanstippen met een zaklamp geeft creatieve uitwerkingen.

René Vierhuis (renevierhuis)

Zoom Academy

Dit artikel komt uit de volledige online cursus Sterrenfotografie in Zoom Academy. Hierin leer stap voor stap een perfecte sterrenfoto te maken, ook met je eigen apparatuur!

Zo leer je onder andere:

Bekijk hier de volledige Cursus Sterrenfotografie.