Het is lastig om een eenduidig antwoord te geven op de vraag wat straatfotografie precies inhoudt. Maar een korte speurtocht op internet levert het volgende op (bron: Wikipedia): ‘Straatfotografie is een fotografiegenre waarbij mensen op publieke plaatsen zoals straten, parken en metrostations gefotografeerd worden, zonder dat ze zich daar bewust van zijn. Het is een kunstzinnige vorm van candidcamerafotografie, die natuurlijke in plaats van geposeerde foto’s oplevert.’
Volgens deze definitie zou een candidportret van iemand straatfotografie mogen heten, maar een geposeerd straatportret niet. Houd jij je aan dit soort definities of vind je dat ze jouw creativiteit inperken? Wij raden je uiteraard aan om de grenzen van je creativiteit op te zoeken.
Gevraagd straatportret
In dit artikel beschrijven we een aantal varianten van straatfotografie. Een daarvan is het straatportret, waarbij je iemand vraagt om toestemming. Waarom zou je iemand vragen om een straatportret en het niet ‘candid’ (ongevraagd dus) doen? Soms is ‘candid’ lastig, bijvoorbeeld als de persoon die je ziet met een groep vrienden in de stad loopt. Misschien ben je bang dat iemand agressief zal reageren als je geen toestemming vraagt. Dan voelt het veiliger om het even te vragen. Daarnaast is het gewoon erg leuk om te doen: je werkt met natuurlijk licht en er lopen zó veel interessante mensen rond in een stad.
Het lijkt eng om een wildvreemde op straat te vragen of je een foto mag maken. Toch is het relatief eenvoudig: iemand zegt nee, ja of twijfelt. Het is een prima manier om zelfvertrouwen op te bouwen voor je straatfotografie. Je maakt een praatje en je leert om te gaan met positieve en negatieve reacties van mensen. Het levert jou een mooi straatportret op en misschien maak je de geportretteerde blij met de door jou gemaakte foto!
Apparatuur
Straatfotografie kun je met elk type camera beoefenen: spiegelreflex, compactcamera, systeemcamera of smartphone. Kies de camera en objectieven die bij jouw soort straatfotografie passen. Een snelle autofocus is een must als je regelmatig mensen in beweging fotografeert. Voor een straatportret is dit minder belangrijk. Kies voor kwaliteit van je apparatuur en maak van de omvang van je hardware geen halszaak. Onopvallend fotograferen van mensen heeft meer met jouw houding en opstelling te maken dan met de grootte van je camera.
Voorbereiding
Een goede voorbereiding is belangrijk, dus zorg dat je camera-instellingen op orde zijn. Schroef bijvoorbeeld je portretlens op de camera (50 mm bijvoorbeeld). Gebruik een groot diafragma (laag F-getal). Dit kan een mooie wazige achtergrond opleveren, waardoor je model er haarscherp uit springt.
Let op de compositie van de foto. Zorg voor een ‘rustige’ achtergrond, zodat er geen andere mensen aan je model zitten vastgeplakt of per ongeluk een boomtak uit een oor steekt. Let ook op het licht: zet je iemand vol in het zonlicht, waardoor hij of zij amper de ogen open kan houden, of kies je voor een plek in de schaduw?
Bedenk vooraf de mogelijke uitsnede (horizontaal/‘landscape’ of verticaal/‘portrait’). Wil je het hoofd met de romp op de foto of alleen een deel van het gezicht? Je kunt een foto altijd achteraf nog bijsnijden, maar waarom niet meteen de compositie vooraf bepalen? Als je een mooie achtergrond ziet, dan kun je wachten tot jouw model voorbijkomt. Ga je liever zelf rondlopen, kies dan een goede achtergrond zodra je jouw model ziet. Houd er rekening mee dat mensen meestal niet veel tijd hebben als ze onderweg zijn. Vaak heb je maar een paar minuten om de foto’s te maken. Mensen die op een bankje of op een terras zitten, hebben mogelijk wat meer tijd en de kans dat ze meewerken, is groter.
Belang van compositie
Het belang van een goede compositie wordt in veel takken van fotografie onderschreven. Bij straatfotografie lijkt dit vaak de sluitpost te zijn. Straatfotografie eist soms snel handelen, waardoor je mogelijk minder tijd hebt om over compositie na te denken. Een goede compositie (volgens de regel van derden bijvoorbeeld) maakt jouw straatfoto’s sterker en interessanter, dus probeer je daar bewust van te zijn. Slijp het zogezegd in je fotografieproces.
Aanpak
Het moment is daar: je ziet een prachtige man of vrouw aankomen en je camera is goed ingesteld. Hoe ga je te werk…? Loop met een vriendelijk gezicht op je model af. Vraag of je een portret mag maken; dat klinkt professioneler dan ‘een foto’. Vertel meteen waarom je die persoon hebt uitgekozen, liefst met een positieve reden: je hebt een prachtig gezicht, wat een stoere baard heb je.
Bedank vriendelijk als iemand niet wil. Krijg je wél toestemming, dan tovert je model een mooie glimlach op het gezicht. Als je net begint met straatportretten, dan ben je al blij met die glimlach. Het loont echter de moeite om wat instructies te geven, zodat je een meer ongedwongen portret kunt maken. Laat je model eens met de hand door het haar strijken of laat hem of haar een andere gezichtsuitdrukking aannemen (peinzend, ondeugend, verrast).
De mensen die je aanspreekt, zijn meestal niet gewend om te poseren. Wees dus duidelijk in je instructies en de poses die je wilt. Stel je model op zijn of haar gemak door wat vragen te stellen. Maak meerdere foto’s vanuit verschillende standpunten (‘working the scene’). Op YouTube vind je filmpjes over poses voor modellen. Wissel e-mailgegevens uit als het model graag foto’s wil ontvangen. Vraag je zijn of haar e-mailadres, dan ligt de actie direct bij jou. Geef je alleen jouw e-mailadres door, dan leg je de actie bij het model. Zo voorkom je dat je tijd stopt in het bewerken van de foto’s en misschien niets meer hoort.
Een visitekaartje met jouw gegevens is prettig als je vaker straatportretten maakt. Een leuke oefening voor gevorderden is om tien mensen van wie je bij voorbaat zeker weet dat ze ‘nee’ zullen zeggen, te vragen of je een portret van ze mag maken. Je zult verbaasd zijn hoeveel er toch ‘ja’ zeggen.
Ongevraagd straatportret
Waarom zou je liever een ongevraagd (‘candid’) straatportret maken? Misschien ben je meer op zoek naar een natuurlijke in plaats van een geposeerde uitdrukking. Het kan ook zijn dat je iemand écht niet durft te vragen, of misschien vind je dat straatfotografie altijd ongeposeerd moet zijn.
Om een goede vergelijking te maken met het geposeerde straatportret, gaan we ervan uit dat je een close-up van het gezicht wilt maken. Kenmerkend voor een candidportret is dat het ‘model’ niet ziet dat jij de foto gaat nemen. Je zult dus onopvallend moeten blijven tot het moment dat je de ontspanknop indrukt. Je kunt kiezen voor een telelens, waardoor je op grotere afstand van het model blijft. De kans is dan groot dat de persoon op de foto je nooit gezien heeft. Voor beginnende straatfotografen werkt dit prima, omdat de afstand veilig voelt. Bedenk wel dat een portret met een telelens er anders uitziet dan met een kortere brandpuntsafstand. Een teleobjectief geeft vaak een ‘platter’ beeld.
Fotografeer je liever met een kortere brandpuntsafstand, dan zul je dichterbij moeten komen. Het wordt dan moeilijker om onopvallend te blijven. Je krijgt dan ook de uitdaging om iemand recht voor de lens te krijgen. Stel dat er een interessant model op je af komt lopen. Jij nadert hem of haar in tegenovergestelde richting, recht tegemoet. Op een zeker moment zal de ander om jou heen lopen en heb je alleen nog een zijaanzicht in plaats van een vooraanzicht. Om dit te voorkomen, kun je zorgen dat je iemand niet recht tegemoet loopt. Je kruist je model op het laatste moment, richt de camera en maakt de foto.
Die persoon zal meestal wel zien dat jij de foto hebt gemaakt. Is het dan nog wel ongeposeerd? Ja, want tot het moment dat je de ontspanknop indrukte, had het model niets in de gaten. Op het moment dat je de foto maakt, poseert die persoon niet.
Het is relatief eenvoudiger om een candidportret te maken van iemand die ergens rustig staat of zit. Het is nog eenvoudiger als die persoon ergens mee bezig is, zoals op een smartphone kijken, een boek lezen of met iemand een praatje maken. Je kunt iemand dan makkelijker onopvallend naderen en dichterbij komen. Maak de foto op het juiste moment en je hebt een ongeposeerd straatportret.
Ook in deze situatie is de kans groot dat de persoon ziet dat jij een foto hebt gemaakt. Meestal is dat geen probleem. Het is aan jou wat je doet op dat moment. Ga je een praatje maken en uitleggen wat je hebt gedaan en waarom, of steek je lachend je duim op en loop je rustig door? Doe wat jij het prettigst vindt.
Camera-instellingen
Het fotograferen van iemand die loopt, vraagt om andere camera-instellingen dan een portret van iemand die zit of staat. Bij een statisch onderwerp kun je, net als bij het gevraagde straatportret, een laag F-getal kiezen. Met een laag F-getal heb je een kleinere scherptediepte. Scherptediepte is het gebied waarbinnen alles in principe scherp op de foto komt. Diafragmawaarde F 1,8 geeft minder scherptediepte dan F 8. Die scherptediepte kan variëren van centimeters in het dichtbijgebied tot meters, en reikt in sommige gevallen zelfs van een meter of wat van je camera tot oneindig. In het laatste geval hoef je dus niet eens scherp te stellen, tenzij je onderwerp extreem dichtbij is (de zogenaamde snapshotinstelling). Er zijn scherptediepte- of DOF-tabellen (Depth of Field) beschikbaar voor vele lenzen.
Een hogere diafragmawaarde resulteert in een langere sluitertijd, hetgeen ook weer tot onscherpte kan leiden. Het eeuwenoude dilemma van de fotograaf: hoe combineer ik diafragma, sluitertijd en iso-waarde? Werk je met diafragmavoorkeuze, houd dan de sluitertijden en iso-waarden in de gaten, zeker in situaties met minder licht. Experimenteer met verschillende instellingen en kies wat het best bij jouw apparatuur past.
Vrije straatfotografie versus series
Het mooie van straatfotografie is dat je het altijd en overal kunt doen. Of je nu in een grote of kleine stad woont, loop naar buiten en ga op zoek naar mensen. Zon, regen of sneeuw, vroeg in de ochtend of ’s avonds laat, je kunt altijd met je camera op pad gaan.
Er valt weinig te plannen met straatfotografie. Plan een dag, tijd en locatie. Je pakt je camera, checkt je instellingen en gaat op zoek naar interessante mensen. Ga je de drukte in of kies je voor wat rustigere straten? Je keuzes hangen vaak af van hoeveel zelfvertrouwen en ervaring je al hebt, of van je stemming.
Waar ga je naar op zoek op straat? Dat bepaal jij helemaal zelf! Ga eens met een paar fotografen op straatfotografiesafari en loop allemaal dezelfde route. Vergelijk elkaars foto’s, en je zult de verschillen zien in keuzes voor onderwerpen en situaties. Er zullen zeker overeenkomsten zijn, maar ieder heeft z’n eigen kijk op de wereld en kiest de onderwerpen die hem of haar het meest aanspreken. Fotografeer jij liever oudere mensen of jeugd? Heb je voorkeur voor close-ups of laat je graag iets van de omgeving van een persoon zien? Kies je voor iemand herkenbaar in beeld of fotografeer je de mens als klein detail in een geometrisch lijnenspel?
Je kunt natuurlijk ook alles leuk vinden. Kies jouw eigen vorm en stijl van straatfotografie. Straatfotografie is vooral plezier hebben in het bekijken van menselijk gedrag en dat mooi vastleggen op een foto. Stel jezelf geen doelen als: ik moet met vijf ijzersterke straatfoto’s thuiskomen vandaag. Geniet vooral van het dagelijkse leven op straat en het proces van het fotograferen op straat. De interessante foto’s komen dan vanzelf en zijn je bonus van een leuke dag.
Intuïtieve straatfotografie
Er zijn straatfotografen die intuïtief te werk gaan. Zij lopen rond op straat en reageren spontaan op mensen en situaties. De kunst is om ontspannen rond te lopen én tegelijkertijd alert en gefocust te zijn op wat er kan gebeuren. Je kunt een hoek van een straat omgaan, en plotseling zie je een beeld dat je wilt vastleggen. Dan moet je meteen handelen en niet aarzelen.
Voor een beginnend straatfotograaf klinkt dat als ‘makkelijker gezegd dan gedaan’. Uiteraard handel je sneller en makkelijker als je meer ervaring hebt, maar oefening baart kunst. Het fijne van intuïtief op straat fotograferen is dat je open kunt staan voor alles wat op je afkomt. Je legt jezelf geen beperkingen op. Het is een actie-reactieproces. Je ziet een interessante actie en reageert met je camera.
Projecten en series
Sommige fotografen werken liever meer gericht op straat en zijn op zoek naar specifieke onderwerpen. De intuïtieve methode kan vermoeiend zijn, omdat je constant veel indrukken binnenkrijgt. Ga je gericht op zoek naar onderwerpen op straat, dan kan dat meer rust in je hoofd geven. De mogelijke onderwerpen voor een serie of project zijn onuitputtelijk. Straatportretten (geposeerd of ongeposeerd), silhouetten, straathonden, ontmoetingen, fietsers in beweging, mensen met smartphones, de kleur rood, schaduwen, geometrische lijnen, reflecties, paraplu’s et cetera.
Ga je op zoek naar een specifiek onderwerp, bijvoorbeeld honden op straat, dan zul je merken dat je ineens veel meer honden ziet. Let eens op de kleur rood op straat en je ziet plotseling tien keer zoveel rood. Je leert veel beter kijken als je je regelmatig concentreert op bepaalde onderwerpen. Straatfotografie gaat om kijken en dingen zien – dingen waar anderen zich niet of nauwelijks van bewust zijn.
Het leuke van een serie of project is dat de foto’s elkaar kunnen versterken. Zet al je foto’s van mensen met smartphones in een album op Facebook of in een map op je website. Zo’n hele serie oogt vaak sterker dan de afzonderlijke foto’s. Een serie biedt ook mogelijkheden voor een expositie of fotowedstrijd. Zo’n fotoserie kan oneindig doorlopen, bijvoorbeeld bij straatportretten. Een serie van een evenement kan een afgerond en eindig geheel zijn, zoals de intocht van Sinterklaas.
Hoe begin je een serie? Vaak levert een blik in je archieven al een aantal onderwerpen op die je graag fotografeert. Zet die foto’s bij elkaar in een album en ga de volgende keer op zoek naar nieuwe beelden die in die serie passen. Zoek inspiratie voor nieuwe onderwerpen op Instagram en Facebook. Bezoek exposities en kijk in fotoboeken. Wees niet bang dat je altijd origineel moet zijn. Je kunt je eigen draai geven aan een bestaand onderwerp.
Een intuïtieve benadering van straatfotografie is trouwens prima te combineren met het werken aan series. Al rondlopend zie je potentiële modellen of onderwerpen die passen in een van je series. Of je neemt je voor een half uur lang op zoek te gaan naar honden voor je straathondenproject. Ga vandaag nog de straat op en begin aan een mooie serie!
