Met een camera met verwisselbare lenzen kun je last krijgen van stof dat op de beeldsensor terechtkomt. Dat verschijnt op je foto’s in de vorm van vreemde vlekjes die daar helemaal niet thuishoren. Hoe herken je sensorstof, hoe voorkom je dat je sensor vuil wordt, en wat doe je als dat tóch gebeurt?
Dit artikel komt uit de volledige Cursus Camerabeheersing in Zoom Academy. Alles leren over je camera en wil je alle functies optimaal benutten? Bekijk de gehele cursus!
Je hebt prachtige landschapsfoto’s gemaakt onder een strakblauwe hemel, waar je heel trots op bent. Tot iemand je vertelt dat er allemaal rare kleine spikkeltjes in de lucht zweven. Nu je wat nauwkeuriger kijkt, zie jij het ook. Er zat kennelijk stof op de sensor, en dat verpest jouw foto’s grondig. Hoe kun je sensorstof makkelijk in foto’s herkennen en verwijderen? En in het verlengde daarvan: kun je misschien voorkomen dat er viezigheid op je sensor belandt?
Oorzaken van sensorstof
Telkens wanneer je van lens wisselt, kan onbedoeld een beetje stof en ander vuil (dat altijd wel in de lucht zweeft) in jouw camera terechtkomen. In eerste instantie in de ruimte tussen de sluiter en de achterzijde van het objectief. Maar zodra je gaat fotograferen en de sluiter zich regelmatig opent en weer sluit, kan het ook dieper in de camera binnendringen. Achter die sluiter bevindt zich de sensor. Daar komt al het stof uiteindelijk terecht.
Stof en ander vuil dat zich aan de sensor hecht, krijg je meestal als donkere spikkels of grijze bolletjes op foto’s te zien. Dat vuil kan overal in beeld verschijnen, maar valt vooral op in egale vlakken, zoals een blauwe lucht of witte muur. Daarnaast kan het gebeuren dat je zulke vuiltjes soms vrijwel niet ziet, en een andere keer juist heel duidelijk. Dit komt doordat je sensorstof duidelijker ziet naarmate je een kleiner diafragma (hoger F-getal) gebruikt, terwijl het nagenoeg onzichtbaar wordt zodra je het diafragma ver openzet (laag F-getal).
Foto: Karin de Bruin
Controleren op sensorstof
Hoe weet je of je stof op je sensor hebt? Vuil op de sensor zie je het best met een klein diafragma en in egale vlakken. Stel daarom een diafragma zoals F 16 of F 22 in. Gebruik liefst een lage iso-waarde om te voorkomen dat ruis je op het verkeerde spoor zet. Richt vervolgens jouw camera op bijvoorbeeld een witte muur en maak twee testfoto’s. Doe dat gerust uit de hand: bewegingsonscherpte is geen probleem.
Waarom twee foto’s? Sensorstof verschijnt altijd op dezelfde plaats op de foto. Als je uit de hand fotografeert, zitten tussen beide opnamen altijd minieme verschillen. Als de vlekjes op exact dezelfde plaats zitten, zit het vuil dus op de sensor en niet op de muur.
Bestudeer deze opnamen op 100% via het camerascherm of (nog beter) op het grote scherm van je computer. Is de foto vrij van vreemde vlekken, dan is je sensor brandschoon. Als je sensor aan een reinigingsbeurt toe blijkt, herhaal je deze test achteraf. Zo weet je of je het vuil ook echt hebt weggehaald en niet naar een andere plek hebt verplaatst.
Sensorstof zie je vrijwel niet bij geopend diafragma, maar wel zodra je het sluit.
Vervuiling voorkomen
Voorkomen is altijd beter dan genezen. Laten we daarom kijken hoe je zoveel mogelijk voorkomt dat je last krijgt van sensorstof. Omdat het merendeel van het stof in je camera terechtkomt tijdens het wisselen van lenzen, valt daar de meeste winst te behalen. Systeemcamera’s zijn kwetsbaarder dan spiegelreflexen, waar de neergeklapte spiegel een extra barrière vormt.
Hoe langer geen objectief op de body zit, hoe meer stof in de camerabehuizing kan belanden. Wissel daarom altijd zo snel mogelijk van lens. Haal dus niet alvast je groothoeklens eraf terwijl je nog in je cameratas moet spitten om je macro- of telelens tevoorschijn te halen. Zet die tweede lens alvast klaar, draai dan pas de ene lens los en klik meteen de andere erop.
Leg om dezelfde reden een losse body liever niet zomaar ergens neer, en loop er ook niet mee rond zonder dat de beschermdop erop zit. Het is verstandig om deze beschermdop in je fototas te stoppen, zodat je hem altijd bij je hebt. Terwijl je van lens aan het wisselen bent, kun je het beste de lensvatting van de camera omlaag richten. Gedurende de korte tijd dat geen objectief op de body zit, loop je zo aanzienlijk minder kans op binnenwaaiend stof. Wissel bij voorkeur van lens op een windstille plek of met je rug naar de wind. Wees extra voorzichtig wanneer het vochtig is.
Hoe meer stof en vuiligheid er op je apparatuur zit, hoe groter de kans dat je die troep op enig moment op je sensor terugvindt. Vandaar dat het een goed idee is om jouw apparatuur regelmatig schoon te maken. Blaas of veeg eerst loszittend stof weg van zowel de body als alle objectieven. Hardnekkig vuil en (vet)vlekjes pak je aan met een zachte vochtige doek. Controleer bij objectieven vooral het achterste lenselement. Houd verder de achterste beschermdop van objectieven en de beschermdop van de body schoon, want ook dat zijn beruchte ‘stofnesten’. Gebruik voor glaswerk altijd speciale lensdoekjes.
Foto: Fred von Winckelmann
Sensor reinigen
Wat nu als er al stof op je sensor zit? Allereerst kun je proberen of de ingebouwde reinigingsfunctie van je camera het euvel kan oplossen. Nagenoeg elke spiegelreflex of systeemcamera kan namelijk via vibraties loszittend vuil van de sensor trillen. Daardoor hebben de huidige camera’s aanzienlijk minder last van stof dan de allereerste generaties. In het menu kun je soms aangeven of het reinigen automatisch moet gebeuren zodra je de camera inschakelt of wanneer je die uitzet. Daarnaast kun je deze functie via datzelfde menu vaak ook handmatig activeren voor een extra ‘wasbeurt’. Hopelijk los je het probleem hiermee al op.
Blijf je ook daarna last houden van sensorvlekken? Dan is het tijd om de sensor grondiger te reinigen. Dat is iets wat je op je gemak moet doen: je wilt de kwetsbare sensor immers niet beschadigen. Haal je bij een systeemcamera het objectief eraf, dan zie je meteen de sensor achter in de behuizing zitten. Bij een spiegelreflexcamera moet je eerst via het menu aangeven dat je de sensor handmatig wilt reinigen. Vervolgens klapt de spiegel op en opent de sluiter zich. Dan pas kun je bij de sensor komen. Zorg dat de accu volledig is opgeladen. Je wilt niet dat de sluiter halverwege het schoonmaken beschadigd raakt doordat de camera zichzelf uitschakelt!
Blazen of vegen
Allereerst kun je het stof proberen weg te blazen met een blaasbalg met luchtfilter die speciaal is bedoeld voor het reinigen van sensoren. Houd de body ook nu steeds met de opening omlaag en knijp enkele keren stevig in de blaasbalg. Plaats je camera eventueel op een statief om je handen vrij te houden. Zorg dat je met het blaasmondje buiten de body blijft, om te voorkomen dat je ermee tegen de sensor tikt.
Helpt een blaasbalg niet, dan is zoiets als een Arctic Butterfly van VisibleDust de volgende stap. Dit is een zacht penseel met een motortje, dat je eerst enkele seconden laat roteren zodat het statisch geladen wordt voor een betere hechting van stofdeeltjes. Vervolgens strijk je lichtjes in een lengterichting over de sensor. Herhaal deze stappen eventueel een paar keer. Laat het kwastje nooit draaien terwijl je over de sensor veegt!
Als blaasbalg en sensorkwast allebei niet of onvoldoende helpen, blijft de natte methode over. Met een zogeheten ‘sensor swab’ (een zachte spatel met een reinigingsdoekje eromheen gespannen) voorzien van een paar druppels speciale reinigingsvloeistof veeg je dan opnieuw uiterst voorzichtig over de sensor. Zodoende moet ook hardnekkig stof en vastzittend vuil verwijderd worden. Deze methode is wel iets lastiger om goed uit te voeren dan beide andere ‘droge’ methoden. Mocht je het (nog) niet aandurven om zelf de sensor schoon te maken, dan kun je dit altijd laten doen door een camerawinkel in de buurt, of je camera naar de serviceafdeling van de fabrikant opsturen.
Deze nieuwe versie van de Arctic Butterfly van sensorreinigingsspecialist VisibleDust is voorzien van ingebouwde verlichting, zodat je beter kunt zien wat je doet.
Afstoffen met Lightroom
Wat nu als er al sensorstof op jouw mooie foto’s is te zien? Dan kun je dat gelukkig nog wel wegpoetsen met een programma zoals Lightroom. Hier gebruik je het Retoucheren-penseel onder Vlekken verwijderen voor. Klik op of veeg over ealk vlekje dat je wilt wegwerken. Zoom hierbij in tot bijvoorbeeld 100% en bekijk elk deel van je foto minutieus om ook de meer verborgen vlekken te ontdekken. Vink onder de voorbeeldweergave de optie Vlekken visualiseren aan en gebruik de schuifregelaar erachter om de ronde bolletjes en andere vlekken nog meer te laten opvallen. Dit werkt ook perfect bij de testfoto’s waarmee je controleert op sensorstof. Schuif eventueel Zwarte tinten een stuk omlaag om vlekken extra te accentueren.
Schakel bij het retoucheren de optie Vlekken visualiseren in. Links is niet ingeschakeld, rechts wel: je ziet zo de vlekken veel duidelijker.
Zoom Academy
Dit artikel komt uit de volledige Cursus Camerabeheersing in Zoom Academy. Alles leren over je camera en alle functies optimaal benutten? Bekijk de gehele cursus!
Zo leer je onder andere:
Alles over de techniek van je toestel
Je kennis te vergroten en mooiere foto’s te maken
Het toepassen van de technieken in de praktijk
Bekijk hier de volledige Cursus Camerabeheersing.
