Leer alles over het maken van een prachtige sterrenfoto, stap voor stap! Bekijk hier onze allernieuwste online cursus Sterrenfotografie van de Zoom Academy!
500-regel
Dit is de 500 regel
Doordat de aarde draait, schuift de sterrenhemel langzaam over ons heen. Met het blote oog zie je dat niet, maar bij een lange belichting veranderen sterren onherroepelijk in streepjes. Hoe langer de brandpuntsafstand (hoe meer je inzoomt dus), hoe sneller je deze streepvorming ziet vanwege de kleinere beeldhoek. Om dit effect te minimaliseren is de ‘regel van 500’, ook wel 500-regel, bedacht.
Voor het fotograferen van sterren, de maan of de melkweg wordt deze 500-regel vaak gebruikt. Die naam slaat op de berekening die je kunt gebruiken om de maximale sluitertijd te bepalen.
De formule
De formule is:
Maximale sluitertijd = 500 / (brandpuntsafstand x cropfactor)
Een paar rekenvoorbeelden:
- Een brandpuntsafstand van 28 mm op een aps-c-camera:
500 / (28 * 1,5) = 11,9 seconden. - Een brandpuntsafstand van 28 mm op een fullframe-camera:
500 / 28 = 17,8 seconden. - Een brandpuntsafstand van 28 mm op een microfourthirds-camera:
500 / (28 * 2) = 8,9 seconden. - Een brandpuntsafstand van 200 mm op een aps-c-camera:
500 / (200 * 1,5) = 1,6 seconden. - Een brandpuntsafstand van 200 mm op een fullframe-camera:
500 / 200 = 2,5 seconden.
Veel astrofotografen gebruiken liever de ‘regel van 400’, waarbij in de formule het getal 500 wordt vervangen door 400. Dit levert kortere sluitertijden op, en reduceert het streepeffect nog verder.
Nauwkeuriger: de NPF-regel
Deze 500-regel is niet echt nauwkeurig. Hij houdt bijvoorbeeld geen rekening met de pixeldichtheid van je sensor, of met de gekozen brandpuntsafstand. En eigenlijk zijn dat wel belangrijke zaken. Er is dan ook nog een andere regel: de NPF-regel, die een stuk lastiger is, maar wel nauwkeuriger. Je kunt hiervoor het best een app als PhotoPills gebruiken, die eenvoudig voor je uitrekent wat je maximale sluitertijd is. Je kunt hier zelfs in aangeven wat de ‘declanation’ (declinatie) is: dan wordt rekening gehouden met de afstand van wat jij fotografeert ten opzichte van de poolster. Want sterren dicht bij de poolster lijken langzamer te bewegen dan sterren die daar ver vandaan staan.
Ga in PhotoPills naar Spot Stars, voer je camera, brandpuntsafstand en objectief in. Als je rekening wilt houden met de declinatie, kun je het best linksonder even op AR drukken, je smartphone richten zoals je je camera gaat richten, en onder in beeld de declinatie aflezen. Kies tot slot of je de standaard-nauwkeurigheid of een hogere nauwkeurigheid wilt. Je leest nu direct in beeld af wat de maximale sluitertijd is volgens de NPF-regel en de 500-regel.
Handmatig scherpstellen
Omdat de autofocus het in het donker nogal eens kan laten afweten of op het verkeerde onderwerp uitkomt, kun je het best handmatig scherpstellen. Door aan je objectief te draaien, pas je dan de perfecte scherpte toe.
MF inschakelen
Meestal moet je op je lens of in je camera aangeven dat je om wilt schakelen naar handmatige scherpstelling. Sommige objectieven hebben hiervoor een schuifje. Jouw objectief niet? Dan schakel je in het cameramenu bij de instellingen om van S-AF of C-AF (Canon: One Shot of Ai Servo) naar MF. MF staat voor manuele focus.
Na het inschakelen van je manuele focus kun je aan een ring op je objectief draaien om scherp te stellen, ook wel de scherpstelring genoemd. Zoomobjectieven hebben twee ringen: één voor het in- en uitzoomen en één voor het manueel focussen.
Handmatig scherpstellen met live-view
Moderne camera’s hebben een reeks waardevolle hulpmiddelen om het handmatig scherpstellen te vergemakkelijken. Domweg alleen door je zoeker kijken en dan proberen te beoordelen of scherp echt wel scherp is, is er allang niet meer bij. Live-view is dé uitkomst!
Bijna iedere digitale spiegelreflexcamera of systeemcamera beschikt over live-view, waarmee je je compositie en instellingen niet meer bekijkt via de oogzoeker, maar via het scherm op de achterzijde van je body. Je activeert live-view op je camera via een druktoets of een schuifje, waar meestal een LV-symbool of een camera-symbool bij staat. Deze vind je op de achterzijde van je camera, meestal ergens vlak naast je scherm.
Als je live-view activeert, zie je live het beeld dat je gaat fotograferen. En dankzij dit grotere beeld zie je dus ook veel duidelijker waar je je focus hebt liggen als je aan je lens draait en de scherpstelling probeert te optimaliseren. Wil je nog nauwkeuriger werken? Kijk dan nog eens goed naar de knoppen op je camera. Ergens zul je een knop met het symbool van een loep vinden. Als je hierop drukt, wordt het beeld een stuk ingezoomd om je nog duidelijker te kunnen laten zien hoe secuur je scherpstelling is. Nogmaals drukken vergroot het beeld nog verder. Zo wordt scherpstellen met de hand een fluitje van een cent.
Handmatig scherpstellen met Focus-Peaking
Scherpstellen met behulp van live-view is handig! Maar de technologische ontwikkelen zijn niet stil blijven staan. Nog een ander heel handig hulpmiddel voor het handmatig scherpstellen heeft de afgelopen jaren het daglicht gezien: focus-peaking. Deze functie zie je hoofdzakelijk bij de systeemcamera’s terug en ook enkele spiegelreflexcamera’s (in het hogere segment) hebben het.
De functie zit vaak diep verscholen in de uitgebreide menu’s van je camera. Zoek even in je handleiding waar je het precies terugvindt. Bij Nikon moet je naar Peakingniveau, bij Canon heet het MF-peaking, bij Panasonic Peaking en bij Sony zoek je naar Reliëf-instelling.
Zodra je aan je lens draait om te focussen, verschijnen er gekleurde lijnen op je scherm. De kleur van die lijnen kun je vaak zelf kiezen in het menu. Hetgeen met die lijnen omlijnd wordt, zal scherp zijn. Stel dus dat je de sterrenhemel boven een boom in een landschap wilt positioneren en die boom de maximale scherpte wilt geven, dan draai je aan de scherpstelring totdat de gekleurde lijnen om die boom verschijnen. Met focus-peaking is handmatig scherpstellen veel gemakkelijker geworden, en het geeft al snel de allerbeste resultaten.
Bahtinov-masker
Een handig accessoire voor astrofotografen om beter scherp te stellen, is een Bahtinov-masker. Hiermee gaat scherpstellen nog een stuk nauwkeuriger en eenvoudiger. Het is een filter met een streepjespatroon dat je alleen (!) tijdens het scherpstellen voor de lens plaatst. Er verschijnen drie strepen door de sterren. Zodra ze een symmetrisch kruis vormen met de derde streep er exact middendoor, is je scherpstelling gegarandeerd optimaal. Vergeet vooral niet om het filter direct weer weg te halen!
Meerdere foto's samenvoegen
Voor diverse soorten sterrenfoto’s is het nodig om meerdere beelden te maken en die in de nabewerking samen te voegen. Dit is bijvoorbeeld het geval als je een star trail wilt maken. Hierover leren we je meer in hoofdstuk 4. Wil je een star trail met daarbij ook iets uit je omgeving op de voorgrond, dan moet je ook meerdere beelden schieten met verschillende belichtingen, om die naderhand samen te voegen.
Een paar belangrijke dingen bij het maken van foto’s om ze te kunnen samenvoegen:
- Maak je foto’s vanaf statief. Ze moeten in compositie namelijk identiek zijn om ze netjes samen te laten smelten.
- Let bij het maken van de foto’s op de 500- of NFT-regel voor de maximale sluitertijd.
- Stel één keer (handmatig) scherp en verander de scherpstelling daarna niet meer.
Wat, waar en wanneer?
Hoe weet je wat er wanneer te zien is en waar je ernaar moet zoeken? Er bestaan slimme apps waarmee je de nachtelijke hemel verkent en objecten opzoekt.
Een voorbeeld van zo’n app is Sky Walk 2, waarmee je de sterrenhemel per datum, locatie en tijdstip bewondert. Dankzij ‘augmented reality’ (AR) projecteer je de nachtelijke hemel als extra laag over de werkelijkheid, zodat je live ziet wat er in werkelijkheid te zien is.
Een app zoals Sun Surveyor of PhotoPills gebruik je om je fotosessies te plannen. Voor elke datum, tijd en locatie zie je waar zon, maan en Melkweg zich bevinden, wanneer ze opkomen en ondergaan, maanfases, wanneer de donkerste periode van de nacht is en nog veel en veel meer. Via een landkaart, Street View of AR projecteren ze de banen van zon, maan en Melkweg over de omgeving, wat ideaal is voor het scouten.
PhotoPills
In dit artikel gaan we voornamelijk aan de slag met de app PhotoPills, vanwege de vele opties en het gemak wat betreft het plannen van je astrofoto’s. Je kunt de app gebruiken voor maanfotografie, de sterrenhemel, de melkweg en ook voor bijvoorbeeld landschapsfotografie waarbij zonsondergangen en -opkomsten belangrijk zijn.
In hoofdstuk 6 leren we je uitgebreider over de app, en in de volgende hoofdstukken gebruiken we hem ook alvast in onze uitleg. Je kunt de app in de app store van jouw smartphone of tablet downloaden voor 12,99 (iOS) of 10,99 euro (Android)
Zoom Academy
Dit artikel komt uit de volledige online cursus Sterrenfotografie in Zoom Academy. Hierin leer stap voor stap een perfecte sterrenfoto te maken, ook met je eigen apparatuur!
Zo leer je onder andere:
- Hoe de maan beweegt en hoe je deze fotografeert
- Het maken van de bekende startrails foto
- De Melkweg vinden en vastleggen
- Alles over locaties en planning voor sterrenfotografie
Bekijk hier de volledige Cursus Sterrenfotografie.
