Fine-art en fotografie: zo maak je een Rembrandt portret

Kenmerkend voor een Rembrandt-portret is dat de ene helft van het gezicht volledig wordt verlicht door een lichtbron, terwijl de andere zijde grotendeels in schaduwen gehuld blijft. Het is dit contrast dat het portret zo spannend en indrukwekkend maakt. Hoe regel je dit? Om ervoor te zorgen dat één zijde van het gezicht volledig verlicht wordt, plaats je één lichtbron ongeveer in een hoek van 45 graden ten opzichte van je model. Dus niet recht ervoor, ook niet pal ernaast, maar er precies tussenin.

Driehoekjes maken

Je kunt hier diverse soorten lichtbronnen voor gebruiken. Denk aan een reportageflitser, studioflitser, maar ook continulicht (een ledlamp) of daglicht. Kies je voor daglicht, dan is vooral een (licht)bewolkte dag ideaal, omdat dit zachter licht geeft. Sluit op zonnige dagen de vitrage, of hang een dunne witte doek voor het raam als dit op de zon is gericht.

Het is niet voldoende om het licht alleen op één gezichtshelft te laten vallen. Nee, de andere helft die dus van de lichtbron is weggedraaid moet ook nog steeds een portie licht vangen. Maar dan wel op een speciale manier! Hierbij is het vooral een kwestie van experimenteren tot je dit helemaal voor elkaar hebt. Wat is de bedoeling? Zorg dat in ieder geval beide ogen verlicht worden. Want dan krijg je mooie sprekende ogen. Een oog waar geen licht opvalt verandert in een donkere poel en dat staat niet mooi, tenzij je een coverfoto voor een griezelboek maakt.

Tegelijkertijd moet er een strookje licht op de wang aan die zijde vallen. Let op, niet de volledige wang moet verlicht worden, het moet echt een lichtvlekje zijn. Een poeltje van licht dat zich onder het oog bevindt en bijna tot aan de mondhoek doorloopt, maar deze nét niet raakt. Dat lijkt misschien onbegonnen werk, maar het valt reuze mee. Je krijgt namelijk hulp van je model! Want omdat de lichtbron zich op 45 graden aan de andere zijde bevindt, botst het licht tegen de neus. En daardoor ontstaat vanzelf een slagschaduw op de van de lichtbron afgekeerde gezichtshelft. Met erboven dus die felbegeerde lichtvlek. Handig, toch?

Perfectioneren

Vervolgens is het een kwestie van het lichtvlekje de gewenste vorm geven en op de juiste plek positioneren. Hoe doe je dat? De schaduw van de neus moet niet zomaar over de wang vallen, hij moet schuin omlaag gericht zijn zodat de onderzijde van de schaduwvlek naar de mondhoek wijst en hem bijna raakt. Omdat het de schaduw van de neus is, laat je het licht gewoon schuin van boven op je model vallen. Dus stel je lamp of flitser wat hoger af dan je misschien gewend bent bij portretten. Bij een raam komt het licht bijna altijd van hoger, omdat zich daar de felle lucht bevindt.

Verschuif en verstel de lamp, of verdraai je model net zolang tot je op het oog de juiste lichtvlek en schaduw hebt: een verlicht driehoekje op de van de camera afgekeerde wang, met eronder een (driehoekige) schaduwvlek die ongeveer tot aan de mondhoek loopt. Daarna is het een kwestie van je camera erbij pakken en schieten maar!

Je kunt een en ander nog variëren en perfectioneren door de afstand tussen je model en de lichtbron te veranderen. Verklein je de afstand, dan neemt de lichtintensiteit en lichtafval toe. Vergroot je de afstand, dan worden de verschillen tussen licht en donker subtieler. Ook staat het bijzonder fraai als je catchlights in de ogen weet te vangen, oftewel de lichtbron die als een lichtvlekje in beide ogen verschijnt. In plaats van de Rembrandt-stijl exact nabootsen, mag je er uiteraard ook je eigen draai aangeven voor een leuke variant te bedenken.

Plaatje compleet maken

Denk ook na over een passende achtergrond. Een eenvoudige, donkere achtergrond werkt op zich prima om een traditioneel Rembrandt-portret te krijgen. Dat kan zoiets als een zwarte of donkerbruine achtergronddoek of muur zijn. Je kunt ook een klein decor opbouwen met een paar rekwisieten. Denk aan een vaas met bloemen of een schaal met wat fruit dat je op een notenhouten kastje plaatst. Je kunt zelfs een schilderij uit de tijd van Rembrandt nauwgezet nabootsen! Kleed dan wel jouw model in bijpassende stijl. Of kies expres voor een afwijkende of moderne achtergrond om de kijker in verwarring te brengen.

Wat apparatuur en instellingen betreft kun je een reguliere portretlens gebruiken van bijvoorbeeld 85 millimeter. Meer of minder tele mag natuurlijk ook. Kies een diafragma van ongeveer f/8 of f/11 om de scherptediepte van klassieke schilderijen na te bootsen. Gebruik je kunstlicht? Dan heb je volledige grip op de lichtintensiteit en kun je de iso-waarde lekker laag houden. Werk je met daglicht, dan is de iso-waarde afhankelijk van de lichtomstandigheden. Stel de sluitertijd zo af dat de achtergrond voldoende donker op de foto komt. Om je model lichter of donkerder op de foto te krijgen, pas je de afstand tussen model en lichtbron aan, of de felheid van de lamp. Daarnaast zal een achtergrond die verder weg is minder licht vangen.

Tot slot kun je het contrast in de nabewerking nog wat aanzetten of juist verminderen, bijvoorbeeld door in Lightroom met de schuifregelaars Hooglichten, Schaduwen, Witte tinten en Zwarte tinten te spelen. Misschien wil je ook nog een subtiel vignet toevoegen, of een beetje met de kleurweergave spelen. Leef je vooral uit!

Bekijk ook deze video over fine art portretfotografie: