Behalve scherpte en resolutie, is ook het zogenaamde dynamisch bereik van je camera van groot belang. Het gaat daarbij om het diepste zwart, het witste wit en alle nuances daartussenin die je camera kan registreren. Hoe groter dit bereik, hoe kleiner de kans dat je foto’s door dichtgelopen schaduwen en uitgebeten hooglichten worden ontsierd.

Dit artikel komt uit de volledige Cursus Licht in het Donker in Zoom Academy. Hierin leer je alles over het fotograferen bij weinig licht en nog veel meer!

Als fotograaf heb je te maken met een grote verscheidenheid aan lichtsituaties. Op een bewolkte dag is het licht bijvoorbeeld aanzienlijk gelijkmatiger verdeeld dan wanneer een laag zonnetje voor felle lichtpoelen en diepe schaduwen zorgt. Als niet het hele spectrum van licht tot donker wordt geregistreerd, zal een deel van de omgeving onherkenbaar zijn én blijven. Dat is niet altijd een probleem, maar het is goed om te weten hoe je hier het best mee kunt omgaan.

Dynamisch bereik

Het maximale licht-donkercontrast dat je camera in één opname kan overbruggen, wordt aangeduid met het dynamisch bereik. Hoe groter dat bereik, des te extremere lichtsituaties je met jouw toestel aankunt. Bij een beperkt dynamisch bereik moet je creatieve keuzes maken: wat leg je wél vast en wat niet? Of welke fotografische truc gebruik je om alsnog alles in beeld te krijgen?

Bij een kleiner dynamisch bereik kun je ofwel de middentonen en de donkere gebieden vastleggen, ofwel de middentonen en de hooglichten, maar niet allemaal tegelijk. Dit betekent dat je bij een hoog onderwerpscontrast al snel te maken krijgt met over- en/of onderbelichting.

Gelukkig hebben digitale camera’s tegenwoordig een prima dynamisch bereik, al komt het nog lang niet in de buurt van wat wij met het blote oog kunnen waarnemen. Als basisregel kun je ervan uitgaan dat met een grote sensor een groter dynamisch bereik haalbaar is dan met een kleine sensor. Dat neemt niet weg dat ook de gebruikte sensortechniek en de beeldprocessor een grote rol spelen.

Grotere sensoren hebben meestal een groter dynamisch bereik dan kleinere. Als er geen grote uitschieters zijn, is zo’n lichtcontrast door een moderne camera prima te overbruggen.

Bert Vos (bertvos_zoom)
Nikon D750 · ISO 200 · F 10 · 1/400 SEC · 23 MM

Histogram

Het histogram is een onmisbaar hulpmiddel om het dynamisch bereik optimaal in te zetten. Een histogram geeft in grafische vorm het spectrum aan helderheden weer, van diepzwart (links) tot helderwit (rechts). Bij een systeemcamera zie je dit histogram tijdens het fotograferen door de zoeker, en daarnaast is het ook in live-view op te vragen bij zowel systeemcamera’s als spiegelreflexen. Uiteraard kan het ook tijdens het bekijken van foto’s op het camerascherm worden aangezet.

Zijn de pieken door het volledige histogram verspreid, of zit zowel uiterst links als uiterst rechts een flinke pluk, dan heb je te maken met een hoog contrast. Zodra pieken tegen de linkerzijde, rechterzijde of allebei aangedrukt zitten, is het dynamisch bereik van jouw camera te klein om het volledige lichtcontrast vast te leggen. Er treedt dan onder- of overbelichting op, of in laatstgenoemd geval zelfs allebei tegelijk.

Zoveel mogelijk beeldinformatie

Het dynamisch bereik van een camera staat vast. Gelukkig zijn er manieren om daar zo optimaal mogelijk gebruik van te maken. Zowel tijdens het fotograferen als in de nabewerking, waardoor je alsnog een groot scala aan lichtsituaties meester bent.

Tijdens het fotograferen is het vooral zaak om zoveel mogelijk beeldinformatie te verzamelen. In de praktijk betekent dit dat je vooral moet voorkomen dat belangrijke gebieden van je foto overbelicht raken. Want zodra bijvoorbeeld de lucht in een grote witte vlek verandert, valt dat nagenoeg niet meer naderhand te herstellen. Aan de andere kant kun je voor de beste beeldkwaliteit bijna altijd beter een foto achteraf donkerder maken dan lichter. Dit zowel met het oog op de fijne nuances als ter voorkoming van ruis.

Daarom is er een populaire techniek die ‘Expose To The Right’ heet, of afgekort ETTR. Deze komt erop neer dat je het berglandschapje in het histogram zoveel mogelijk naar rechts opschuift, zonder dat de lichtste delen over de rechterrand heen vallen. Indien nodig maak je in de nabewerking het hele beeld wat donkerder, en zet je eventueel ook het contrast wat sterker aan. Op die manier haal je bij een laag of gemiddeld onderwerpscontrast het onderste uit de kan.

Bij een hoog onderwerpscontrast kun je beter wat krapper belichten, zodat je zeker weet dat je geen beeldinformatie in de hooglichten verliest. Alleen op uitschieters zoals glimlichtjes of een spierwit vlak hoef je niet te letten. Die hebben toch geen doortekening. Als je de belichting op zulke extremen afstemt, wordt je hele beeld veel te donker.

Je hoeft niet altijd in alle hooglichten en schaduwpartijen detaillering te zien.

Robin Scholte (robinscholte)
Canon 80D · ISO 320 · F 5,6 · 1/30 SEC · 18 MM

Een conservatieve belichting (ETTL)…

… versus Expose To The Right.

Contrastvermindering en HDR

Zeker als je contrastrijke onderwerpen voor je lens hebt, is het beter om in raw-formaat te fotograferen. In de nabewerking heb je dan meer speelruimte om de schaduwen op te halen of de hooglichten te dimmen. In egaal wit krijg je echter nooit meer doortekening die niet is vastgelegd terug. Je kunt daar hooguit egaal lichtgrijs van maken.

Gelukkig bestaan er mogelijkheden om zelfs bij extreme contrasten zulke problemen te omzeilen. In sommige situaties, zoals een portret met fel tegenlicht, kun je bijvoorbeeld diepe schaduwen ophelderen met behulp van een invulflits of reflectiescherm.

Bij een (stads)landschap is dat natuurlijk geen optie. Wat je dan vaak kunt doen, is het contrast verkleinen met behulp van een grijsverloopfilter. Wanneer ook dat geen uitkomst biedt, bestaat nog een trucje om het dynamisch bereik van je camera met een paar stops uit te breiden. In plaats van één opname maak je er drie of meer: een (paar) onderbelichte, een normaal belichte en een (paar) overbelichte. Die voeg je achteraf in een programma als Photoshop of Lightroom samen, zodat je de hoge lichten van de donkerste opname en de schaduwpartijen van de lichtste opname combineert. Uiteraard mag noch je camera, noch je objectief tijdens de fotoserie bewegen. Dus deze methode werkt alleen goed bij stilstaande onderwerpen die worden gefotografeerd vanaf statief. Deze HDR-techniek (van High Dynamic Range) komt in hoofdstuk 7 uitvoeriger ter sprake.

Ook in het donker is het contrast extreem hoog. Met een recente camera kom je een heel eind, en anders is de HDR-techniek je redder in nood.

Dennis Borman (dennisborman)
Canon 5D IV · ISO 100 · F 11 · 30 SEC · 16 MM

Zoom Academy

Dit artikel komt uit de volledige Cursus Licht in het Donker in Zoom Academy. Hierin leer je te fotograferen bij weinig licht en nog veel meer!

Zo leer je onder andere:

Alles over de benodigde apparatuur
Het fotograferen in de avonduurtjes in steden
Hoe je de sterren in de nacht kunt vastleggen
Nog veel meer over het blauwe uur en lightpainting

Bekijk hier de volledige Cursus Licht in het Donker.

Fotograferen met moeilijk licht: zo krijg je het dynamisch bereik onder de knie

Gerelateerde artikelen

Fashionfotografie: van moodboard tot modefoto

Op pad in Den Bosch: zo fotografeer je de Sint Janskathedraal

7 fotolocaties waar je Schotse hooglanders kunt vinden

Tethered Shooten doe je zo!

10 Tips voor interieurfotografie

Mappen en verzamelingen in Lightroom: zo werkt het

Tips en fotolocaties voor de hertenbronst

Nieuwe instant camera - Polaroid I-2

De beste locaties voor Nederlandse wildlife!

De beste camera-instellingen voor wildlife-fotografie