Stap 1
Kies het juiste materiaal
De materiaalkeus is het makkelijkste onderdeel van het stappenplan, maar wel een belangrijke. Nu ga ik het niet hebben over camera’s en lenzen. Dat ligt aardig voor de hand. Alles kan. Ik maak landschapsfoto’s met lenzen van 14 tot 600 mm. Spiegelloze camera’s, spiegelreflexcamera’s, mobiele telefoons; het kan allemaal. Welke camera’s en lenzen voor landschapsfotografie geschikt zijn, hangt natuurlijk ook af van wat je met de foto’s van plan bent. Voor iemand die zijn foto’s vooral voor social media gebruikt en af en toe niet al te groot print, kan een mobiele telefoon al voldoende zijn. Voor iemand die zijn foto’s te koop aanbiedt en in groot formaat wil kunnen printen, gelden andere eisen. Hoe dan ook, maak het jezelf niet al te ingewikkeld. Materiaal moet doen wat jij wilt dat het doet. Koop het op de groei. Vraag je tegelijkertijd af of je met het geld dat je bespaart door nu eens niet die nieuwste update te kopen, niet beter die gedroomde fotoreis kunt maken.
Uiteindelijk willen we natuurlijk allemaal hetzelfde: over de best mogelijke apparatuur beschikken. Camera’s met sensoren die zoveel mogelijk details kunnen vastleggen. Lenzen die van hoek tot hoek scherp zijn, met een prachtige kleurweergave, scherpte en contrast.
Toch zijn er wel een paar nuttige tips te geven. Een goed en stevig statief is onontbeerlijk. Veel landschapsfoto’s komen immers tot stand op momenten waarbij sluitertijden aan de langzame kant zijn. Doe jezelf (en je foto’s) vooral een plezier en koop één keer in je leven een goed (lees duur) statief. Gedurende je fotocarrière vervang je waarschijnlijk meer dan eens een camera of lenzen. Maar koop één keer een goed statief een je bent klaar. Een goed statief kan een leven lang mee. Daarnaast beschik je als landschapsfotograaf natuurlijk ook over de nodige hulpmiddelen, zoals een draadontspanner of afstandsbediening, een polarisatiefilter en de nodige grijs- en grijsverloopfilters. Die horen bij de standaarduitrusting voor iedere serieuze landschapsfotograaf.
Stap 2
Werk vanuit een idee
Misschien het belangrijkste onderdeel in het stappenplan: het idee over wat je wilt gaan fotograferen. Dat idee bepaalt alles: je locatie, materiaal, tijdstip, etc. Maak het zo concreet mogelijk. Wat voor type landschapsfoto wil je maken? En natuurlijk landschap, een cityscape, een seascape? Of wil je de relatie tussen mens en landschap laten zien? De mogelijkheden zijn eindeloos. Denk daar dus goed over na.
Wat hierbij ook een belangrijke rol kan spelen, is wat je wilt bereiken met je foto. Voor de een is dat beeld met een wow-factor; iemand anders wil een emotie overbrengen of een verhaal vertellen. Wat je insteek ook is, het geeft focus. Zomaar op pad gaan kan zeker leuk en spannend zijn. Maar je bent dan wel overgeleverd aan geluk. Als je met die prachtfoto thuiskomt is dat omdat je toevallig op het juiste moment op de juiste plek was. En geluk is leuk om aan je zijde te hebben, maar je wilt er niet van afhankelijk zijn.
Stap 3
Kies je locatie
Met een concreet idee in je achterhoofd gaat de juiste locatie vinden een stuk gemakkelijker. Je vergroot de kans op die bijzondere landschapsfoto door van tevorende locatie te bekijken. Dat kan vanuit je luie stoel thuis met Google Earth. Zelf ga ik liever gelijk het veld in. Er gaat niets boven een ‘live’ beeld. Je insteek hierbij is cruciaal. Kies je locatie niet omdat hij mooi is of niet. Wat echt telt, is een locatie met een goede compositie. Klinkt logisch, maar voor de meeste landschapsfotografen is dat de moeilijkste stap. Vaak voel je je namelijk pas aangetrokken tot een locatie als je deze als ‘mooi’ ervaart. Als ik iets geleerd heb over de jaren is dat je geen mooi landschap nodig hebt voor een bijzondere landschapsfoto. Licht maakt een landschap mooi. Wat je nodig hebt, is een locatie met een zo goed mogelijke compositie. Kennis van compositieleer is dus cruciaal.
Nu gaat het wat ver om hierop uitgebreid in te gaan. Zolang je maar bedenkt dat compositieleer verder gaat dan de regel van derden, lijnen en diepte. Probeer de achterliggende gedachte te begrijpen. Waarom is compositie zo belangrijk? Wat ligt aan de basis? Vragen die ik hier niet ga beantwoorden, maar wellicht dat ik je nieuwsgierig kan maken om hier verder in te duiken. Duik ook eens in de grafische wereld, schilderkunst en architectuur; dat zijn waardevolle bronnen, net als boeken hierover. Als je eenmaal je locatie gevonden hebt en je bepaald hebt dat daar daadwerkelijk een geschikte landschapsfoto voor je klaarligt, ben je klaar voor de volgende stap.
Stap 3
Plan je foto
Je hebt een idee en de geschikte locatie gevonden. De volgende vraag is: wanneer? Die vraag is natuurlijk nauw verbonden met jouw idee over de foto. Onder welke weersomstandigheden komt het landschap het beste tot zijn recht? Bij laaghangende donkere en dreigende wolken? Of tijdens een mooie kalme zonsondergang met een avondrode lucht? Welk licht heb je nodig? Welk tijdstip van de dag? Welk seizoen? Vragen die gemakkelijker te beantwoorden worden naarmate je meer ervaring opdoet. De kunst van een goede landschapsfoto is om landschap en licht samen te laten werken. Sommige combinaties liggen voor de hand. Bij mistige omstandigheden heb je weinig te zoeken in een leeg landschap. Bij windstil weer denk je eerder aan een landschap met water voor de weerspiegelingen. De connectie maken tussen landschap en verwacht licht, dat is waar het om gaat. Hoe meer je weet over het weer en hoe beter je de weersverwachting kunt interpreteren, hoe groter de kans dat je op het juiste moment op de juiste plek staat.
Stap 4
Wees op tijd
Je hebt je locatie gekozen en de weersvoorspellingen zien er goed uit. Nu ga je op pad. Belangrijk is dat je op tijd op je locatie bent. Dat ligt natuurlijk voor de hand. Je hebt tijd nodig om je laatste voorbereidingen te doen. Alles klaarzetten, je compositie finetunen, testopnames maken, etc. Als je al die dingen nog moet doen als het licht al mooi is, is de kans groot dat je het ultieme moment net gemist hebt. Zorg dus dat je ruim van tevoren op je locatie alles klaar hebt. Als het spektakel begint, ben jij er helemaal klaar voor.
Hoe vroeg je op je locatie wilt zijn, is afhankelijk van het type landschap. Neem een zonsondergang en een locatie boven water. Zolang de zon nog boven de horizon staat en het felle licht weerkaatst op het water, is het licht vaak nog te hard. Echt mooi wordt het vaak pas als de zon onder is. Natuurlijk zijn er altijd uitzonderingen, maar als ik een locatie boven water heb uitgekozen, is het vaak geen probleem om een half uur voor zonsondergang pas op de locatie aan te komen. Vaak zul je juist van het blauwe uurtje gebruik willen maken.
Bij een locatie boven land ligt dat anders. Daar probeer ik drie tot vier uur voor zonsondergang te zijn. Daarna schijnt er geen direct zonlicht meer op het land en verdwijnen de kleuren. Voor direct zonlicht op het landschap profiteer je van het ‘gouden uurtje’. Daarnaast heeft land aanzienlijk minder reflecterend vermogen dan water. Land zal dus veel minder de kleuren in de lucht reflecteren dan water, met alle gevolgen voor de effecten in je foto.
Natuurlijk zijn deze ‘regels’ niet in beton gegoten. Elk type landschapsfoto vraagt zijn eigen timing en voorbereiding. Waar je ook voor kiest, zorg dat je op tijd bent. Dat geeft je de rust om de juiste beslissingen te nemen, zodat je tijd hebt om op de details te letten.
Stap 5
Klik!
Tja, er dan zit er nog maar één ding op: de foto maken. Dat klinkt gemakkelijk en gelukkig is dat het ook. In tegenstelling tot andere vormen van fotografie hebben wij geen snelle autofocussystemen nodig, geen 12 bps of allerlei lichtopstellingen. Een diafragma dat past bij de scherptediepte die jij zoekt; iso laag houden; een geschikte witbalans en spelen met licht en je sluitertijd. Meer is het eigenlijk niet. Ik realiseer me dat dit een wat simplistische weergave is, maar denk er vooral niet te ingewikkeld over. Technisch is landschapsfotografie niet moeilijk. Je werkt zo vaak mogelijk vanaf statief en gebruikt filters om belichtingsproblemen op te lossen of om bepaalde effecten te krijgen.
We gaan je hier natuurlijk geen technische cursus geven, maar zorg ervoor dat je de techniek beheerst. Verdiep je erin. Dat geldt ook voor het werken met filters. Een gedegen kennis hebben van deze onderwerpen betekent dat jij het maximale uit de situatie kunt halen en dat er geen lichtsituatie is waar je niet mee overweg kunt.
Stap 6
Blijf opletten!
Licht verandert continu. Blijf dus het licht lezen. Kijk naar kleuren op het landschap en in de lucht. Let op wat contrasten en schaduwen doen en hoe het licht tijdens een ochtend of avond verandert. Kleine verschillen kunnen een groot effect hebben op je foto. Mis die en je hebt misschien hét moment van de ochtend of avond gemist. Als je het maximale uit de situatie wilt halen, zul je flexibel moeten zijn. Soms betekent dat van je originele idee afstappen, omdat de omstandigheden dat nu eenmaal vragen. Wees dus niet te star in het bereiken van je doelen. Het komt regelmatig voor dat ik onderweg naar een locatie toch besluit om naar een andere locatie te rijden. Simpelweg omdat de omstandigheden beter passen bij die andere locatie. Dat betekent ook dat je soms een gokje moet nemen. Maar ervaring gaat ervoor zorgen dat die gokjes steeds vaker goed uitpakken.
Stap 7
Vergeet jezelf niet
Dit onderdeel is voor velen wat minder concreet en erg persoonlijk. Uiteindelijk doen we het natuurlijk omdat we allemaal een passie hebben voor landschapsfotografie, natuurlijk licht en buiten zijn. Maar wat drijft je nu echt? Waarom kies je nu juist voor die locaties? Wat wil je overbrengen met je foto's? Daarin is natuurlijk geen goed of slecht. We hebben het er eerder al over gehad. Hoe minder je ter plekke bezig bent met je materiaal en de techniek, hoe meer je je kunt inleven in wat er om je heen gebeurt. En hoe meer emotie een rol kan gaan spelen in je foto. Het is moeilijk om uit te leggen, maar denk er eens over na. Wat zijn je drijfveren in je fotografie en in hoeverre zie je jezelf terug in je foto's? Gaat het je alleen om het maken van dat mooie plaatje? Ben je anderen aan het nadoen? Of is iedere foto voor jou ook een reflectie van jezelf? Kies vooral je eigen weg. Koppigheid, eigenwijsheid en de wil om dingen anders te doen zijn geen slechte eigenschappen voor een fotograaf.
Stap 8
De juiste beeldbewerking
Eenmaal terug van de shoot is een foto nog niet af. Elke goed gemaakte foto verdient een gezonde dosis beeldbewerking. Ook bij beeldbewerking werk je altijd met een einddoel in gedachten. Ga dus niet in je beeldbewerkingsprogramma aan allerlei sliders schuiven met als doel om je foto mooier te maken. Nee, doe de dingen die logisch zijn voor wat je met een foto wilt overbrengen. Als dat vooral rust en sereniteit is, blijf dan verre van alles wat contrast versterkt. Contrasten maken immers een foto vaak drukker. Wil je met je foto drama en dreiging overbrengen, dan is (lokaal) contrast een logisch hulpmiddel in je beeldbewerking. Je wilt dan juist het verschil tussen licht en donker versterken. Ook voor beeldbewerking geldt: zoek je eigen weg. Er is geen goed of slecht, alleen maar smaak.
De ontwikkelingen in beeldbewerking gaan razendsnel. Nieuwe technieken en programma’s bieden continu nieuwe mogelijkheden om je beelden op een hoger niveau te brengen. Toch blijft voor mij het uitgangspunt om de foto in het veld zo goed mogelijk te maken. Probeer niet te denken: dat los ik in de beeldbewerking wel op. Want hoe beter de foto is in het veld, des te beter het startpunt in je beeldbewerking en uiteindelijk ook je eindresultaat. Zaken als schaduwen oplichten in je beeldbewerking zou ik pas doen als ik alles in het veld had gedaan om dit te voorkomen. In het overgrote deel van alle gevallen lukt dat in het veld trouwens prima.
Tot slot
Daar zijn we dan, je hebt de stappen doorlopen die leiden naar die bijzondere landschapsfoto. Je beschikt over het juiste materiaal en beheerst de techniek. Jouw kennis van compositieleer heeft je gebracht naar een goede locatie en je kennis van het weer zorgt ervoor dat je daar op het juiste moment bent. De foto maken is dan nog maar een klein onderdeel van het hele proces. Je geniet van alles om je heen. Je ziet hoe licht en kleuren veranderen, je past je techniek aan en je weet het. Je weet dat je hem hebt. Die ene foto. Niet meer dan een samenvatting van een fantastisch moment, maar gemaakt vol passie, gevoel en visie. Thuisgekomen weet je in je beeldbewerking precies wat je wilt. Het doel was al duidelijk met het eerste idee wat je had. De stappen zijn logisch geworden. En de voldoening is enorm. Het is jouw foto, vanuit jou bedacht en geboren. Een landschapsfoto met karakter. Meer dan een mooi plaatje. Wanneer ga je weer?
Cityscape
Ga je voor een cityscape foto? Dan is het extra belangrijk om je locatie van tevoren te bekijken. Bouwkranen, een evenement of dat mooie gebouw dat net in de steigers gezet is, kan je fotosessie behoorlijk in de war schoppen. Plan ook wat meer tijd in voor je fotosessie mocht je toch verrast worden. Dan heb je genoeg tijd om naar een alternatief te zoeken.
Nieuwe plekken
Vermijd de bekende plekken. Ja, er valt best wat te leren als je naar een bekende plek gaat. Maar om je echt te onderscheiden, zul je je eigen weg moeten zoeken. Niet de weg die al duizenden keren door anderen is genomen. Verrassende, onbekende locaties op een speciale manier laten zien geven mij als landschapsfotograaf altijd de meeste voldoening.
Doe moeilijk
Kom uit je comfortzone. Het is verleidelijk om iets dat goed werkt te blijven gebruiken. Maar pas op voor herhaling. Uiteindelijk gaat dat ten koste van je eigen plezier in landschapsfotografie. Het wordt te gemakkelijk. Blijf jezelf dus uitdagen. Dat kan door nieuwe technieken uit te proberen, zoals time-, of focal blending, door heel andere locaties op te zoeken of door meer thematisch of projectmatig te werken. Maar ook door op andere momenten of onder andere omstandigheden te gaan fotografen dan je normaal doet. Houd voor ogen dat je eigen plezier altijd voorop moet staan!
Zoek kritiek
Wil je jezelf ontwikkelen? Zoek dan hulp. Het is mooi om complimenten te krijgen voor je foto’s en dat werkt ook stimulerend. Maar als je je echt wilt ontwikkelen heb je kritische mensen om je heen nodig. Mensen die echt verstand hebben van landschapsfotografie en je foto’s op een constructieve en behulpzame manier kunnen beoordelen. Mensen die verder kunnen kijken dan een mooie foto of een regel van derden.
Wees niet tevreden
Leg de lat zo hoog mogelijk. Ja, landschapsfotografie kost tijd, gedrevenheid en passie. Maar iedereen kan de meest verbazingwekkende landschapsfoto's maken. Ben je bereid om te doen wat daarvoor nodig is? Wees dan niet te snel tevreden. Kijk naar je eigen foto’s en vraag jezelf wat ze nog beter en indrukwekkender had gemaakt. En handel daarnaar. De echt goede landschapsfotografen gaan door waar anderen ophouden. Hoe ver ga jij?
