Hoor de wind waait door de bomen? Nee, zie de wind waait door de bomen. We zijn altijd geneigd onze onderwerpen zo scherp mogelijk in beeld te brengen. We gebruiken een statief en korte sluitertijden om beweging te voorkomen. Dan moet het dus niet gaan waaien, nietwaar? Je kunt natuurlijk uit alle macht proberen de wind uit te schakelen, maar waarom zou je het effect van harde wind niet omarmen en gebruiken om creatieve foto’s te maken?
Wind
Met een langere sluitertijd kun je prachtige foto’s maken van vegetatie die flink op en neer waait. Dat kunnen grashalmen of dwarrelende herfstbladeren zijn, maar ook hele boomkruinen die als een gek te keer gaan. Fotografeer daarvoor eens recht naar boven met een groothoeklens. Naast de beweging van je onderwerp wil je niet ook nog eens de beweging van je camera in je beeld vangen. Gebruik in deze omstandigheden dus een stevig statief, en houd dat liefst ook nog eens goed vast. Al is het alleen maar om te voorkomen dat je ’s avonds een mail naar je verzekering moet sturen omdat je camera en lens onherstelbaar beschadigd zijn geraakt door een onvoorziene klap tegen de grond.
De beroemde herfstbeken in de Ardennen (zoals de Hoëgne) hebben trouwens geen enkele last van harde wind. In de loop der tijd hebben ze flinke dalen uitgesleten in de omringende hellingen, waardoor de wind als het ware over je hoofd waait terwijl je beneden in alle rust staat te fotograferen.
Regen
Regenweer is weer om binnen te blijven? Zeker niet! Omdat de meeste mensen inderdaad bij de verwarming gaan zitten wachten tot de buien zijn overgetrokken, zijn er maar weinig foto’s met regenachtige omstandigheden. Een kans dus om je te onderscheiden. Dat is natuurlijk alleen maar leuk als je het voor jezelf en je apparatuur een beetje comfortabel houdt. Trek een regenpak en laarzen aan en voorzie je fotospullen ook van een regenhoes. De ene camera is beter geseald dan de andere, maar tegen plensbuien is de meeste elektronica toch niet bestand. Denk ook aan een zonnekap en houd rekening met de windrichting, allebei om te zorgen dat er geen druppels op je lens vallen. Anders blijf je poetsen en zodra je poetsdoek nat is, smeer je de druppels op de lens alleen nog maar uit.
Ben je eenmaal in de regen aan het fotograferen, dan wil je ook dat je foto’s laten zien wat voor een bikkel je bent geweest. De druppels komen het best tot hun recht als je tegen een donkere achtergrond fotografeert. Dat kan een gebouw zijn, een donker bos of een naderende onweerslucht. Speel vervolgens met je sluitertijden. Met open diafragma en een hoge iso wordt je sluitertijd erg kort. De druppels verschijnen als puntjes op je foto. Combineer dat met de ruis van wat hogere iso en je krijgt een haast pointillistische foto. Aan de andere kant van het spectrum zorgt een lange sluitertijd ervoor dat de baan van de regenval in beeld komt als verticale of diagonale lijnen. Een soort striemen van de slagregen die je foto een grauw en mistroostig gevoel meegeven. Het hangt er maar van af wat je wilt bereiken en wat je wilt laten zien met je foto.
Bijzondere foto’s kun je ook maken van natgeregende dieren. Of dat nu een leeuw, een edelhert of je hond is, allemaal hebben ze de neiging hun door de regen zwaar geworden vacht een keer uit te schudden. Ook hier kun je kiezen voor een extreem korte sluitertijd (eventueel in combinatie met een flitser) om alle druppels en beweging te bevriezen. Een langere sluitertijd geeft onvoorspelbare resultaten met een iets grotere kans op een mislukte foto, maar áls het lukt heb je iets bijzonders.
Regent het te hard om nog comfortabel buiten bezig te zijn, wees dan creatief en probeer de herfstkleuren te fotograferen door het natgeregende glas van bijvoorbeeld je auto, een bushokje of je slaapkamerraam. Varieer met je scherpstelling tussen het onderwerp buiten en de druppels op het nabije glas en je zult versteld staan van de abstracte resultaten die je op deze manier kunt behalen. Bij deze foto’s gaat het niet meer om de details, maar om het spel van kleuren, lijnen en vlakken. Probeer je bij het kiezen van een compositie dan ook vooral te richten op de verdeling van deze elementen in je foto
Na de regen
Aan het eind van een regenbui klaart het vaak op. Als de wolken wegtrekken koelt het af en gaat de gevallen regen lekker dampen. Zeker met een beetje tegenlicht kan dat geweldig ‘spooky’ effecten geven, bijvoorbeeld in een donker bos. Zo niet, dan vormen de regenplassen op het bospad een enorme bron van inspiratie. Ze fungeren als spiegels die de herfstkleuren en boomkruinen reflecteren. Fotografeer eens die reflecties in plaats van de bomen zelf. Als je je foto dan 180 graden draait, krijg je een vervreemdend beeld waar mensen langer naar moeten kijken. Of fotografeer de reflectie van een al kale boom, waarbij het gevallen blad in de plas fungeert als tweedehands bladerdek voor die boom. De mogelijkheden zijn eindeloos.
Kleine beekjes en stroompjes gaan na een fikse bui kolken door al het extra water dat ze te verstouwen krijgen. Het maakt anders saaie plekken misschien ineens wél de moeite van een foto waard. Met een relatief lange sluitertijd benadruk je de kracht van het woest stromende water.
Storm
In een herfststorm is het lastig fotograferen. Het waait te hard, het regent te hard en misschien krijg je nog te maken met levensgevaarlijk onweer ook. Wat wel een aanrader is, is fotograferen aan de randen van een storm. Gebruik een weer-app om te kijken waar deze randen zich bevinden. Zo sta je veilig en droog en heb je toch zicht op het spektakel van duistere luchten en misschien bliksemflitsen aan de horizon.
Het mooiste aan een storm is dat deze ook weer overtrekt. Dat zijn de momenten dat je alert moet blijven op fantastische luchten. Als donkere wolken langzaam wijken voor de zon, ontstaat vaak magisch licht. Uiteraard hoort ook een regenboog dan bij de mogelijkheden. Als je op dat moment je spullen nog moet pakken, ben je doorgaans te laat ter plekke, magisch licht duurt meestal maar even. Vertrek dus bijtijds en schuil in de buurt van je geplande locatie tot de storm voorbij is.
Zeker aan de kust kan een herfststorm tot bijzondere foto’s leiden. Stuivend zand, metershoge golven, opspattend schuim en dreigende luchten zijn de elementen die dramatische beelden opleveren. Behalve op jezelf moet je hier ook extra op je apparatuur letten. Zand en zoutwater zijn niet bepaald de beste vrienden van je camera, lenzen en statief. Gebruik een speciale regenhoes of een plastic zak en een elastiek om je apparatuur te beschermen. Een uv-filter is normaal geen aanrader, maar kan fungeren als een extra laag bescherming. Als zo’n goedkoop filter wordt gezandstraald is het minder erg dan wanneer je frontlens een fikse schuurbeurt krijgt.
Vergeet na de fotosessie ook je trouwe drievoeter niet een servicebeurt te geven. Zand en zout in de vattingen van je statiefpoten verkorten de levensduur van je statief aanzienlijk. Haal je statief liefst helemaal uit elkaar en spoel het af met kraanwater. En waar normaal wordt afgeraden het dunste pootdeel van je statief te gebruiken, kun je dat bij fotografie aan de kust juist beter wel doen. Je verkleint zo namelijk de kans dat er zand en zout water in de onderste vatting komen.
Met wat geluk ontploft de lucht na een storm in een felkleurig spectrum van oranje, rode, roze en paarse tinten, of wie weet enkele Jacobsladders. Let daarbij goed op je histogram. Het gecombineerde histogram toont je misschien wel dat de hooglichten netjes binnen de grenzen blijven, het rode kleurkanaal brandt veel sneller uit dan het groene en blauwe kanaal. Daardoor zullen de fijne details en nuances in de lucht verloren gaan. Als je camera de mogelijkheid biedt, bekijk dan zeker de afzonderlijke kleurkanalen en pas je belichting indien nodig iets naar beneden aan.
Grijze dagen
Je zou het misschien niet meteen denken, maar grijze dagen zijn ideaal voor fotografie in de herfst. Een dikke laag wolken functioneert als een enorme softbox. Het licht is zacht en schaduwen niet bestaand. Perfect om fijne details te fotograferen, zoals enkele herfstbladeren of een paddenstoel, waarbij je de zachtheid van een wijd open diafragma kan combineren met zacht licht.
Maar ook voor landschapsfotografie zijn grauwe dagen soms nodig. Denk dan vooral aan foto’s met weinig lucht erin, zoals wanneer je in het bos gaat fotograferen. Als de zon door het bladerdek schijnt, krijg je lichte en donkere vlekken in je beeld. Dat leidt enorm af van je zorgvuldig gekozen compositie en kun je niet oplossen met grijsverloopfilters of een polarisatiefilter. Op een grijze dag heb je daar geen last van en verdwijnen ook de contrasten in het bladerdek.
Ook als je stromend water in een herfstbos gaat fotograferen kun je dat het best doen op een bewolkte dag. Niet alleen heb je dan geen last van schitteringen op het water en in het bos, ook worden je sluitertijden automatisch langer, zodat je ook zonder grijsfilters een mooi melkachtig effect in het water krijgt.
Mist
Het favoriete weertype van menig fotograaf is toch wel mist. Er is niets mooier en rustgevender dan rond zonsopkomst in de natuur te zijn als het landschap bedekt is onder een deken van mist. Zodra de zon opkomt, ontbrandt de mist eerst nog in tig tinten oranje, om vervolgens als een theatergordijn aan de kant te gaan en het landschap de hoofdrol te gunnen. Mist is de ultieme sfeermaker, maar maakt landschapsfotografie ook eenvoudiger. Alles wat de aandacht van je onderwerp kan afleiden, zoals omgevallen bomen in de achtergrond of langsrazend verkeer op de nabije snelweg, wordt aan het oog onttrokken. Je composities worden er vanzelf leger, rustiger en sterker van. Bovendien zul je zien dat delen van het landschap die je normaliter voorbij zou lopen, het ineens waard worden te fotograferen.
Een mooie laag grondmist zorgt ook voor een zachte overgang tussen landschap en lucht in je foto. Het plaatsen van een grijsverloopfilter gaat in deze omstandigheden veel eenvoudiger. Zonder mist komt de plaatsing heel precies, de (zachte of harde) overgang van het filter wil je immers niet zien. De grondmist zorgt voor een natuurlijke extra verzachting in de overgang.
Let bij mistige omstandigheden goed op je belichting. De witte mist zal de lichtmeter in je camera voor de gek houden. De meter denkt dat er erg veel licht is en zal een stop onderbelichten om dat te compenseren. Het gevolg zijn te donkere, modderige foto’s. Afhankelijk van de hoeveelheid mist en het landschap waarin je fotografeert, zul je de belichting moeten compenseren tussen de één en twee stops: overbelichten dus.
Zodra de zon opkomt, zet het zonlicht de mist in vuur en vlam. Als je tegen het licht in fotografeert kun je de mooiste foto’s maken. Let zeker bij een laagstaande zon op dat deze niet recht op je lens of filters schijnt, je zult dan onvermijdelijk met flare te maken krijgen. Gebruik een zonnekap op je lens of blokkeer het zonlicht met de hand van je uitgestrekte arm. Let daarbij extra goed op dat je hand niet per ongeluk aan de rand het beeld in komt. Voor alle vormen van tegenlicht geldt ook dat je de frontlens en filters goed schoon moet houden, elke oneffenheid komt onverbiddelijk in de vorm van gek gekleurde plekken in je foto tot uiting. Dat geldt niet alleen voor krasjes en vuil, maar ook voor condensatie op je frontlens of filter.
Behalve in de vorm van mist slaat vocht ook neer op vegetatie en insecten in de vorm van dauwdruppels. Insecten vliegen daardoor niet weg en zijn tot ze eenmaal zijn opgedroogd een welkom onderwerp. Net als regendruppels vormen dauwdruppels een prachtige achtergrond in tegenlicht, maar ook als hoofdonderwerp zijn ze de moeite waard. Een enkele druppel op het holle blad van een hosta in je tuin is met een macrolens net een bowlingbal, en het netwerk van druppels op een spinnenweb is een kunstwerk van de natuur dat tot heel bijzondere foto’s kan leiden. Als je met tegenlicht fotografeert komen dauw- of regendruppels op de vegetatie in de achtergrond als schitterende lichtvlekken in je foto terug. Kunst!
Ten slotte, het is immers 2017, is mist van bovenaf gezien ook enorm de moeite waard. Vlieg dus eens met je drone over het landschap en boven de mist voor betoverende en niet alledaagse beelden.
Rijp en sneeuw
Soms, heel soms, hebben we geluk en valt de eerste sneeuw al in de late herfst, als er nog blad aan de bomen zit. Het betekent een unieke combinatie van herfstkleuren en een heleboel wit. Je kunt dan foto’s maken die zowel kleurrijk als ingetogen zijn en bovendien lenen de omstandigheden zich bijzonder goed voor abstracte fotografie. Net als mist laat sneeuw oneffenheden en afleidende elementen verdwijnen en kun je je concentreren op lege, strakke composities.
Zoals altijd met sneeuw moet je de lichtmeter goed in de gaten houden. Hoe meer wit in beeld, hoe groter de kans dat je camera wil onderbelichten. Je zult de camera dus moeten compenseren door iets over te belichten. Als de zon schijnt, is minder (of geen) compensatie nodig dan op een bewolkte dag, maar dat verschilt per camera en is een belangrijke reden om je eigen camera goed te leren kennen.
Afwijkende foto’s kun je ook maken als het weliswaar niet sneeuwt, maar wanneer er rijp op de bomen zit. Rijp ontstaat alleen bij temperaturen onder het vriespunt als waterdamp wordt omgezet in ijs of bij aanvriezende mist (ruige rijp). Rijp kan een heel landschap in een sprookjeswereld veranderen, maar vergeet ook niet in te zoomen op de kleine details. Rijpkristallen zelf kunnen de mooiste vormen aannemen, afhankelijk van de vochtigheid van de lucht, de temperatuur en de wind(richting). Ook voor rijp geldt dat deze je lichtmeter op hol zal brengen. Overbelichten dus, want wat wit is moet wit blijven. Omdat rijp niet zo vaak voorkomt zal de keuzestress toeslaan en wil je zoveel mogelijk onderwerpen fotograferen. De kwantiteit zal de kwaliteit niet ten goede komen. Het advies is dus om rustig te blijven en één of enkele onderwerpen te kiezen en die optimaal te fotograferen. Het kan helpen ergens een lijstje te bewaren met plekken of onderwerpen die je in dit soort zeldzame omstandigheden wilt fotograferen.
Herfstkleuren
Niet alle bomen verliezen in de herfst hun blad. Hoewel de lariks met zijn oranje en gele naalden een positieve uitzondering is, kun je toch echt het best een loofbos opzoeken. Maar ook binnen de loofbomen is er een grote variatie aan kleur. Berken op de heide kleuren prachtig geel, beuken hullen zich in vol oranje. Een eik neemt weer een meer bruinige tint aan en is daarom veel minder opvallend. Interessante foto’s kun je maken daar waar kleurcontrast optreedt. Denk aan een berk tussen de eiken of een enkele beuk in een dennenbos.
Ga je op zoek naar herfstkleuren, houd dan ook het weer goed in de gaten. Soms houden de kleuren weken aan, soms komt het langzaam op gang en is het in enkele dagen gedaan. Een droge, warme herfst is doorgaans veel minder kleurrijk dan een natte, frisse herfst. Als vervolgens ook nog eens een stevige wind langskomt, kan het met de kleur al gedaan zijn nog voordat deze goed en wel zichtbaar was. Soms binnen een dag! Denk dus nooit: ik ga volgende week wel eens kijken. Grote kans dat je te laat bent.
Ben je te laat, richt je blik dan eens op de bosbodem, want dat is waar al die herfstkleuren zijn gebleven. Grote kans dat je daar een prachtig stilleven aantreft dat ook een foto waard is.
