Wil je alles leren over foto’s omzetten naar zwart-wit? Bekijk dan onze Videocursus Foto’s omzetten in Zwart-Wit!
Een zwart-witfoto komt nooit overeen met de werkelijkheid. Wij zien immers met onze ogen altijd kleur. Het is dus altijd een abstractie, een versimpeling. Die versimpeling kan minder mooi zijn, maar is vaak juist interessanter. Digitale camera’s kun je zo instellen dat ze beelden in zwart-wit afleveren. Toch is het verstandig om het toestel gewoon op kleur te laten staan en de foto’s pas achteraf met een fotobewerker om te zetten. Allereerst omdat je dan de keuze nog even open laat. De ene foto spreekt nu eenmaal meer in zwart-wit, terwijl een ander beeld achterafgezien toch beter uitkomt in kleur. Daarnaast is een zwart-witfoto iets anders dan een plaatje waaruit de kleuren zijn weggepoetst. Elke situatie is anders en het verkrijgen van een sprankelende zwart-witfoto is altijd een kwestie van maatwerk. Dat lukt het beste achteraf, met de juiste hulpmiddelen. Al kun je bij het maken van de foto al gericht op zoek naar een mooie opname in zwart-wit.
Contrast
Contrasten zorgen ervoor dat je dingen van elkaar kunt onderscheiden. Die contrasten kunnen grofweg op twee manieren ontstaan: kleurcontrasten vechten vaak om aandacht met tintcontrast. Een licht onderwerp plaats je het liefst tegen een donkere achtergrond. Maar een gering kleurverschil tussen de voor- en achtergrond doet dat effect teniet. Een lichtrode fiets tegen een donkerrode muur geeft niet dat mooie effect van de rode fiets in een groen grasveld. In zwart-wit vallen de tintverschillen juist extra op. Als je in zwart-wit wilt fotograferen, let dan goed op de verschillen tussen licht en donker.
Licht
Licht is een andere manier om contrasten te maken. Vooral hard licht, zoals de zon, geeft sterke contrasten. Bij landschappen zorgt zonlicht vaak voor mooie donkere partijen. En uiteraard komen die mooier uit zonder dat je de kleur erbij ziet. Ook bij portretten is zwart-wit een veelgebruikte techniek om de contrasten te benadrukken. Daarbij komen licht en schaduw in een gezicht over het algemeen mooier uit in monotoon dan in kleur. In een gezicht zit vaak een rozige gloed, die de foto te gewoontjes, te realistisch maakt. Licht is een prachtig middel om het contrast aan te sterken. Tegenlicht is het meest gebruikte licht bij landschapsfotografen. Door de zon van voren te laten komen, verhoog je het contrast. Houd maar eens een steen vast voor je gezicht en draai een rondje door de woonkamer. Op het moment dat je tegen het raam aan staat, valt het mooiste licht op de steen, die nu meer contrast heeft dan als je tegen de muur aan kijkt. Hoe meer tegenlicht, hoe meer contrast.
Vorm
Een andere belangrijk voordeel van zwart-wit is dat je vormen beter ziet. Veel naaktfoto’s worden ook in zwart-wit gemaakt om nadruk op de vorm te leggen. De huidskleur leidt alleen maar af. Ook structuren, zoals rotspartijen komen beter uit. Je let meer op de structuur als je niet wordt afgeleid door de kleur. Als je op zoek bent naar mooie zwart-witonderwerpen, moet je een onderwerp eens door je wimpers bekijken. Het beeld wordt wat donkerder, maar je filtert ook meteen veel kleuren uit het beeld. Zo heb je een beetje een idee hoe de opname er in zwart-wit uitziet.
Compositie
Zwart-wit is een mooi gereedschap, maar je moet wel bewuster omgaan met je compositie dan wanneer je in kleur werkt. De mogelijkheid om met kleurverschillen dingen van elkaar te onderscheiden valt immers weg. Gelijksoortige onderwerpen vermengen zich algauw tot een grauwe waas. De onderdelen van de compositie moet je dus goed van elkaar zien te scheiden. Maar als je hier bewust mee omgaat, worden je composities er alleen maar sterker op. Zie een zwart-witfoto een beetje als een schaakbord. Daar overlappen de lichte en de donkere vlakken ook nergens, waardoor een egaal veld ontstaat. Zwart-wit leent zich ook beter voor herhaling. Omdat de kleur wegvalt, gaan onderwerpen meer op elkaar lijken. Als je vier auto’s achter elkaar fotografeert met allemaal een andere kleur, zien ze er veel homogener uit dan in zwart-wit, waardoor de herhaling meer opvalt. Lijnen krijgen ook meer aandacht in zwart-wit. Doordat je alleen nog toonverschillen ziet, zullen diagonalen meer opvallen. Het is ook mooi een S-vormige lijn in de foto te brengen, zoals een slingerend bergweggetje. Kijk dus verder dan alleen het onderwerp. In zwart-wit moet je denken in vormen en lijnen.
Nabewerken
Zoals we in het begin al aangaven, een goede zwart-witfoto maak je het best achteraf; in de nabewerking. In principe laat je de camera op kleur staan, behalve wanneer je in raw werkt. Want ook al toont het scherm zwart-wit, het raw-bestand slaat de kleurinformatie toch op. Pas wanneer je het raw-bestand omtovert tot echte foto kies je voor kleur of zwart-wit, of desnoods voor allebei. Op bepaalde toestellen (vaak compactcamera’s) kun je niet in zwart-wit werken met raw ingeschakeld. Dan gaat deze meekijktruc helaas niet op.
Grijze muis
Een voor de hand liggende manier om een foto met Photoshop (Elements) te converteren, is via de opdracht Afbeelding, Modus, Grijswaarden. Toch is dit niet verstandig. Het filtert namelijk automatisch kleurinformatie uit de foto, dus zonder dat je er invloed op hebt. Daarmee krijg je meestal een te contrastarm beeld. Het klinkt tegenstrijdig, maar de truc is om de foto in de kleurenmodus (RGB) te laten staan en een opdracht te gebruiken waarbij je met schuifregelaars de verschillende kleuren omzet naar grijstinten. Alleen dan haal je het maximale uit de beeldinformatie.
Photoshop Elements
Voor het omzetten van een foto gebruik je in deze fotobewerker de opdracht Verbeteren, Omzetten in zwart-wit. Je ziet nu een venster waarmee het beeld naar smaak is aan te passen door met kleurregelaars te spelen. Om het nog gemakkelijker te maken, heb je de keus uit diverse voorinstellingen, zoalsLandschapsfoto’s en Portretfoto’s. Klik ze een voor aan aan om te zien welke het beste resultaat geeft. Zo’n voorinstelling kan ook het startpunt zijn, waarna je het resultaat verfijnt met de kleurschuifjes. Met de onderste regelaar Contrast geef je de foto extra pit.
Belangrijk om te weten is dat je met de kleurregelaars geen extra kleur toevoegt, maar alleen beslist hoeveel informatie uit de oorspronkelijke kleurkanalen je gebruikt bij het vermengen tot grijstinten. Je maakt een kleur in verhouding meer of minder belangrijk, zodat je delen van de foto benadrukt of juist onopvallender maakt. Overigens hoef je niet per se de complete foto om te zetten. Je kunt ook alleen selecties of lagen aanpassen.
Photoshop
Photoshop werkt ongeveer hetzelfde als Photoshop Elements, met meer verfijnde gereedschappen. Je gaat naar Afbeelding, Aanpassingen, Zwart-wit. Een verschil met daarnet is dat er meer kleurschuifjes zijn en dat je bij de voorinstellingen voornamelijk kleurfilters vindt, waarvan veel vernoemd zijn naar lensfilters. In het analoge tijdperk werden deze vaak gebruikt in combinatie met zwart-wit filmpjes. Je kunt ook je eigen voorinstellingen maken, zodat een bepaalde omzetting later eenvoudig opnieuw is aan te brengen.
Een slimmere manier om deze bewerking te doen, is door een aanpassingslaag te gebruiken. Het omzetten naar zwart-wit gebeurt dan niet destructief, ofwel niet rechtstreeks op de foto, maar via een extra laag. De exacte stand van de schuifjes blijft dan bewaard, zodat bijstellen op elk moment mogelijk blijft.
Zo’n aanpassingslaag maak je door onderin het lagenpalet (kies eventueel eerst Venster, Lagen) op het zwart-witbolletje te klikken en te kiezen voor Zwart-wit. Het venster dat opent ziet er iets anders uit dan zojuist, maar je vindt er dezelfde mogelijkheden. Omdat het een aparte laag wordt, kun je een masker toevoegen om een deel van de foto om te zetten. Er bestaat trouwens een (ouder) alternatief voor deze opdracht: de kanaalmixer (Afbeelding, Aanpassingen, Kanaalmixer).
Lightroom
In dit programma selecteer je eerst een foto en ga je daarna naar de ontwikkelmodule. Dat kan door bovenin te kiezen voor Ontwikkelen of met sneltoets d (van develop). Blader omlaag tot je bij onderdeel HSL/Kleur/Zwart-wit bent. Klik op Zwart-wit en daarna eventueel nog op het pijltje erachter om het open te klappen. Ook nu is weer per kleur te bepalen hoeveel nadruk ze in grijstinten krijgen. Addertje onder het gras is dat Lightroom de schuifjes al voor je heeft ingesteld. Je kunt beter neutraal beginnen via een reset door de Alt-toets in te drukken en te klikken op Reset Zwart-witmix. Je vindt het vlak boven de rij met schuifregelaars.
Een duotoon mak je via Gesplitste tinten dat je één onderdeel lager vindt. Ditmaal is een kleur voor zowel de hooglichten als de schaduwen op te geven via een kleurenkiezer of door de schuifregelaars te gebruiken.
256 grijswaarden
Een zwart-witopname bestaat uit 256 verschillende grijswaarden. Waarom is dit eigenlijk zo? Dat heeft vooral met ons oog te maken. Die kan ongeveer tweehonderd verschillende tinten van elkaar onderscheiden. Een foto ziet er dus realistisch uit als er tweehonderd verschillende grijswaarden of meer in te zien zijn. Met honderd grijswaarden ziet een foto eruit als een slechte kopie, duidelijk geen echte foto. Rekentechnisch is de eerste mogelijkheid om 256 grijswaarden op te nemen, dus dat is de standaard geworden.
Zonesysteem
Bij zwart-witfotografie hoort ook het beroemde zonesysteem van fotograaf Ansel Adams. Het is een systeem dat in principe ontwikkeld is voor analoge fotografie, maar delen ervan zijn ook digitaal goed te gebruiken. Het uitgangspunt is dat in een foto tien zones met helderheden zitten. Zone 1 is volledig zwart, zone 10 totaal uitgebeten wit. Daartussen zitten nog 8 zones met helderheden. Middengrijs is zone 5. De belichtingsmeter van je camera is zo ingesteld, dat hij altijd probeert alles wat hij ziet middengrijs te maken, zone 5 dus. Maar soms is het onderwerp helemaal niet middengrijs. Het zonesysteem kan je dan helpen om toch een goede belichting te krijgen. Daarvoor moet je weten dat zone 7 mooi doortekend wit is en zone 3 mooi doortekend zwart. Dat betekent dat iets mooi zwarts (zone 3) 2 stops donkerder is dan middengrijs (zone 5). Als je een opname hebt met vooral zwart, dan zul je dus de meting van de camera (zone 5) moeten bijstellen tot zone 3. Dit doe je door 2 stops onder te belichten Op de camera zit een vierkant symbooltje met + en – erop. Zet hiermee de belichting op -2, zodat je zwart krijgt. Het tegenovergestelde geldt bij een overheersend wit onderwerp, bijvoorbeeld een skiër in de sneeuw. Hier stel je de meting (zone 5) bij tot zone 7 (doortekend wit). Op deze manier interpreteer je dus de meting van de camera tot een goed eindresultaat. Let op: deze theorie geldt niet bij een normale evenwichtige verdeling van de tinten. Hierbij is het goed zone 5 (middengrijs) te respecteren. Alleen overheersend zwart en wit kun je corrigeren.
Afdrukken
Als je die prachtige foto in zwart-wit eenmaal op je harde schijf hebt staan, dan wil je die vast ook op posterformaat aan de muur hangen. De foto zelf afdrukken kan problemen opleveren. De meeste inkjetprinters bouwen de grijstinten namelijk op door het mengen van verschillende tinten kleureninkt. Dat mengen gaat niet altijd goed, waardoor sommige grijstinten een gekke kleurzweem krijgen … niet echt fraai. Professionele inkjetprinters hebben, naast een cartridge met diepzwart, ook een cartridge met licht- en donkergrijs. Hiermee kan de complete toonschaal van heel lichtgrijs tot diepzwart worden afgebeeld zonder kleureninkt te gebruiken. Zo’n printer is voor serieuze zwart-witfotografen die graag zelf afdrukken maken het overwegen waard.
Als je bij een vaklab laat afdrukken, dan is de vermelding dat het een zwart-witopname betreft genoeg voor een perfect resultaat. Bij afdrukcentrales voor consumenten is het vaak afwachten wat het resultaat is. Even een paar testfoto’s laten afdrukken voordat je een hele serie grote zwart-witvergrotingen bestelt, is dan wel zo veilig.
