Fotograferen met een tilt-shiftobjectief? Zo werkt het!

Wil je veel meer leren over architectuurfotografie en bijzondere standpunten en composities? In de nieuwe Zoom Academy Inspiratiecursus Architectuur krijg je tips van fotografen uit de praktijk!

Tilt? Shift? Wat is dat?

Om de werking van een tilt-shift-objectief goed uit te leggen, duiken we eerst even een klein stukje de geschiedenis in.

Met analoge apparatuur was het recht en waterpas vastleggen van gebouwen niet zo eenvoudig. Eigenlijk ging dat niet zonder een (grootformaat) technische camera. Die had je nodig om bij hogere gebouwen te voorkomen dat je de camera moest kantelen, waardoor verticale lijnen schuin naar elkaar toe gaan lopen (‘vallende lijnen’). Met een technische camera kun je de achterwand, waar de film in zit, keurig waterpas en parallel aan de gevel zetten. Schuif je dan het voorpaneel omhoog (of het achterpaneel omlaag), dan kijk je uiteindelijk met de camera toch omhoog, zonder dat je de camera hoeft te kantelen. Hierdoor komen alle verticale lijnen in je onderwerp keurig verticaal op de foto.

Digitaal zijn er meerdere manieren om dit te bereiken. Het mooiste is een digitale middenformaatachterwand op een speciaal voor dat formaat ontworpen technische camera met bijbehorende objectieven. Maar dan praat je over een bedrag waarvoor je ook een hele mooie auto kunt kopen. Dat laten we dus verder buiten beschouwing.

Tegenwoordig kun je architectuur prima fotograferen met een digitale camera met een fullframe- of middenformaatsensor. De reden voor deze sensorformaten is dat Canon en Nikon en een aantal onafhankelijke objectievenfabrikanten zoals Samyang en Laowa daar shift- en tilt-shift-objectieven voor maken. Sony heeft ze nog niet, maar objectieven van andere merken passen met adapters op Sony-camera’s. Fujifilm heeft voor zijn middenformaatcamera’s inmiddels ook een tilt-shift-objectief aangekondigd. Die tilt-shift-objectieven passen natuurlijk ook op aps-c-camera’s, maar door de kleinere sensor wordt de effectieve beeldhoek een stuk kleiner. Een 24mm-tilt-shift-objectief werkt op een aps-c-camera namelijk als een 35mm-objectief. Je hebt dan dus minder groothoek, en dat is voor architectuurfotografie toch wel een gemis.

Shiften, dat werkt zo:

Wil je architectuur echt waarheidsgetrouw fotograferen, dan ontkom je dus eigenlijk niet aan de aanschaf van een (groothoek)objectief waarmee je kunt shiften. Wat is dat en waarom is dat zo belangrijk? Bij een shift-objectief kun je de optische groep verschuiven ten opzichte van de sensor. Zo’n objectief wordt tegenwoordig gebruikt als vervanger van de aloude technische camera. Je kunt er niet alles mee wat je met een technische camera kunt, maar wél veel.

Bij architectuurfotografie gebruiken we een shift-objectief vooral om hoge gebouwen te fotograferen zonder dat de verticale lijnen schuin naar elkaar toe lijken te lopen. Zonder shift-objectief krijg je een hoog gebouw alleen maar helemaal in beeld door de camera omhoog te richten (of heel ver achteruit te gaan, maar dat is lang niet altijd mogelijk). Zodra je de camera naar boven kantelt, zie je dat alle verticale lijnen niet meer parallel lopen, maar naar elkaar toe richting een verdwijnpunt.

Met een shift-objectief hoef je de camera niet te kantelen, maar kun je die keurig waterpas zetten, net als je zou doen met een technische camera. Vervolgens kun je het objectief omhoogschuiven (shiften), zodat je effectief toch omhoog kijkt en de bovenkant van het gebouw in beeld krijgt zonder dat evenwijdige lijnen gaan wijken.

Panorama's

Dit is niet de enige functie van een shift-objectief. Je kunt zo’n objectief ook gebruiken om de vormweergave van een gebouw te beïnvloeden en om panorama’s te maken. De verhoudingen in een gebouw komen vaak beter tot hun recht als je iets minder perspectiefwerking in de foto hebt. Door omhoog te shiften, verminder je de perspectiefwerking in verticale richting. Maar je kunt dit op dezelfde manier ook horizontaal doen. Panorama’s maak je met een shift-objectief door naar links en rechts te verstellen en de beelden daarna aan elkaar te plakken. Met een gewoon objectief maak je panorama’s door de camera te verdraaien. Met standaard- of teleobjectieven werkt dat vrij goed, maar bij korte brandpunten gaat het, zeker in een stadsomgeving, al heel snel opvallen dat de horizon en zelfs gebouwen een beetje rond worden. Met een shift-objectief draai je de camera niet, waardoor rechte lijnen mooi recht blijven in de opname.

Aanschaf

Een shift-objectief is dus een veelzijdig stuk gereedschap als je weet hoe je het moet gebruiken. Tilt-shift-objectieven zijn echter niet goedkoop. Maar goed nieuws: er is wel al een 24mm-versie van Samyang te koop voor ruim onder de 1000 euro (op moment van schrijven, maart 2023, 699 euro). Dit is een perfecte brandpuntsafstand om mee te beginnen, en de Samyang is gediafragmeerd tot F 8 of F 11 prima scherp. En dat zijn toch de diafragma’s waarmee je als architectuurfotograaf vaak zult werken.

Een tilt-shift-groothoek met een kortere brandpuntsafstand kan ook handig zijn, zeker bij interieurs. Maar zoals bij alle extreme groothoeken krijg je dan toch al snel te maken met extreme perspectieven. Alles wat dichtbij is, wordt overdreven groot weergegeven ten opzichte van de achtergrond, die juist weer overdreven klein is. Verhoudingen raken al gauw zoek als je niet uitkijkt, en gebouwen kunnen er hierdoor weliswaar spectaculair, maar ook onherkenbaar uitzien. Opdrachtgevers stellen veel vervorming lang niet altijd op prijs.

Tilt-functie

Vrijwel alle nieuw verkrijgbare shift-objectieven hebben ook een tilt-functie, die je voor architectuurfotografie veel minder gebruikt. Met tilt kan het scherptevlak worden verlegd. Dat doe je door het objectief niet te verschuiven, maar te kantelen. Dat is ideaal om vlakken die sterk van je af lopen, toch volledig scherp te krijgen zonder tot F 16 of F 22 te moeten diafragmeren. Dan neemt de scherpte namelijk af door een verschijnsel dat diffractie heet. Houd er wel rekening mee dat je bij tilten niet méér scherptediepte krijgt. Je legt alleen het scherptevlak anders. Het loopt niet meer evenwijdig met de sensor, maar gekanteld. Als je tilt, kijk dan ook heel goed of de rest van het beeld niet storend onscherp wordt.

Zoom Academy

Wil je veel meer leren over architectuurfotografie en bijzondere standpunten en composities? In de nieuwe Zoom Academy Inspiratiecursus Architectuur krijg je tips van fotografen uit de praktijk!

Je leert zoal:

• De basistechnieken voor architectuur
• Veel tips uit de praktijk
• Kijken naar voorbeelden van anderen
• Alles over apparatuur, instellingen en locaties

Dat wil je toch? In deze inspiratiecursus leer je alles over Architectuurfotografie!