Foto's stapelen: zo maak je een HDR en een Focus Stack in de praktijk

In beide gevallen moet je, om het gewenste resultaat te bereiken, twee elkaar aanvullende technieken combineren. De eerste daarvan heet ‘bracketing’. Die term komt je waarschijnlijk bekend voor als de Engelse term voor het vertrouwde ‘belichtingstrapje’. Maar het kan ook een ander trapje zijn, zoals een witbalans- of een scherpsteltrapje. In plaats van één opname maak je een serietje, waarbij de belichting of de scherpstelling van opname tot opname een beetje verschilt.

Soms schiet je zo’n trapje om zeker te zijn dat dé opname erbij zit. In andere gevallen gaat het er juist om dat je de best belichte of scherpste delen van al die opnamen combineert tot één totaalbeeld. Dat ‘stapelen’, dat in het Engels ‘stacking’ wordt genoemd, doe je meestal achteraf in een fotobewerkingsprogramma. Dit lijkt op het eerste gezicht misschien vreselijk ingewikkeld. Maar dat valt reuze mee, want de software, zoals Lightroom of Photoshop, doet het zware werk!

Dit artikel komt uit de volledige Cursus Camerabeheersing in Zoom Academy. Alles leren over je camera en wil je alle functies optimaal benutten? Bekijk de gehele cursus!

Exposure stacking (HDR)

Exposure stacking … doet dat niet denken aan HDR? Sterker nog: het is in feite exact hetzelfde. Maar sommige fotografen hebben het liever over ‘exposure stacking’, omdat de term HDR een beetje een ‘overdreven’ bijklank heeft gekregen. Je denkt al snel aan kunstmatige knalkleuren, maar dat hóéft niet. Zoals de volledige benaming High Dynamic Range al aangeeft, draait het om het dynamisch bereik. Om preciezer te zijn: een groter dynamisch bereik dan de camerasensor in één opname aankan.

Opnamen maken

Je begint met een reeks opnamen, die identiek zijn op de belichting na. Meestal bestaat zo’n belichtingstrapje uit een (gemiddeld genomen) correct belichte opname, één of meer onderbelichte opnamen en één of meer overbelichte opnamen. Je kunt telkens met de hand een belichtingscorrectie instellen, maar veel camera’s hebben daar ook een automatische functie voor, die vaak te vinden is in het Drive-menu. Zo’n bracketing-functie werkt handiger en sneller. In de meeste gevallen kun je zowel het aantal opnamen instellen als het verschil qua belichting daartussen. Maak de stappen tussen de verschillende opnamen niet te groot, maar ook niet te klein. Een verschil van één tot twee stops tussen elke opname is een goede richtlijn. Of je vervolgens drie, vijf of nog meer opnamen nodig hebt, hangt af van het te overbruggen contrast.

Desgewenst kun je zo’n belichtingstrapje combineren met een belichtingscorrectie. Dat kan handig zijn als de ‘correct belichte’ middelste opname sowieso over- of onderbelicht moet zijn. Dan bestaat zo’n trapje van drie opnamen bijvoorbeeld niet uit één stop onderbelicht, neutraal belicht en één stop overbelicht, maar uit neutraal belicht, één stop overbelicht en twee stops overbelicht.

Om de overige verschillen tussen de opnamen zo klein mogelijk te houden, zodat je geen problemen bij de samenvoeging krijgt, gebruik je als het even kan een statief. Het spreekt vanzelf dat je onderwerp evenmin mag bewegen. Verder moet je ervoor zorgen dat de belichting uitsluitend wordt aangepast via de sluitertijd. Als het diafragma varieert, krijg je immers ook verschillen in scherptediepte. Zet de camera daarom op diafragmavoorkeuze (de A- of Av-stand) of eventueel op handmatige belichting. Vergeet tot slot de bracketing-functie na afloop niet uit te zetten!

Nabewerking

Nu is het zaak om de best belichte delen van de verschillende opnamen tot één geheel samen te smeden. In de praktijk komt dit erop neer dat je de hoge lichten van de donkerste opname(n) met de schaduwen van de lichtste combineert. Die vertonen immers de meeste doortekening.

Als je dit allemaal zelf moet doen met behulp van lagen en maskers, is dat een heidens karwei. Daarom hebben programma’s als Lightroom en Photoshop daar een automatische functie voor aan boord, die je een hoop werk uit handen kan nemen. Hier gebruiken we Lightroom Classic als voorbeeld.

Selecteer de gewenste onbewerkte opnamen door eerst de eerste foto van de serie aan te klikken, en vervolgens met ingedrukte Shift-toets de laatste. Kies vervolgens in het hoofdmenu voor Foto / Foto samenvoegen / HDR. Dan volgt een dialoogvenster waarin je kunt kiezen uit een aantal opties.

Voor het beste resultaat laat je de vinkjes voor Automatisch uitlijnen en Automatische instellingen staan. Waarde voor schimmen verwijderen staat standaard op Geen. Vaak is het goed om dat zo te houden. De andere opties zijn bedoeld voor gevallen waarin kleine verschillen tussen de opnamen onderling bestaan, die tot zogeheten ‘spookbeelden’ kunnen leiden. Denk bijvoorbeeld aan een landschapsfoto waarbij takken en bladeren door de wind hebben bewogen, aan een wapperende vlag of aan golven in het water. In zo’n situatie moet je even experimenteren om te kijken welke optie het beste werkt met de minste neveneffecten. Linksom of rechtsom bestaat bij bewegende elementen in beeld de kans dat je daar nog wat handmatig retoucheerwerk aan hebt. Klik vervolgens op Samenvoegen om de beelden over elkaar heen te laten leggen. Afhankelijk van hoeveel opnamen je laat samenvoegen en de grootte van deze bestanden kan dit proces een poosje duren.

Het eindresultaat van de samenvoeging verschijnt daarna als nieuwe foto in de Bibliotheek, die je verder als regulier raw-bestand kunt bewerken. Doordat je Automatische instellingen had aangevinkt, zijn al diverse zaken aangepast, maar je kunt een en ander uiteraard nog helemaal naar eigen smaak bijstellen. Op die manier bepaal je zelf of je een zo natuurlijk mogelijk eindresultaat krijgt, of een foto met de typerende ‘HDR-look’.

Focus Stacking

Waar het bij exposure stacking ging om het vergroten van het dynamisch bereik, staat focus stacking in het teken van de uitbreiding van de scherptediepte. In het macrogebied is die erg klein, soms maar luttele millimeters. Door te diafragmeren kun je die scherptedieptezone weliswaar vergroten, maar zelfs met F 16 of F 22 krijg je bij grote afbeeldingsmaatstaven vaak niet alles scherp. Bij productfotografie loop je tegen hetzelfde probleem aan, met name bij kleinere onderwerpen.

Ook bij landschapsfotografie lukt het niet altijd om zowel de voor- als de achtergrond in één opname haarscherp te krijgen. En als dat wél lukt, moet je vaak zó sterk diafragmeren dat dit nadelig uitpakt voor de beeldkwaliteit. Want het gemiddelde groothoekobjectief presteert beter bij F 8 dan bij F 16. Allemaal goede redenen om in zo’n geval voor de stacking-techniek te kiezen.

Opnamen maken

Ook bij focus stacking maak je een serie foto’s, maar ditmaal is het de scherpstelling die een klein beetje van opname tot opname verschilt. Met de meeste camera’s met verwisselbare objectieven kun je het best scherpstellen met de hand. Nóg beter is het om een speciale scherpstelslede (‘macrorail’) te gebruiken, waarmee je – zonder de scherpstelring aan te raken – de camera telkens een klein stukje naar voren of naar achteren verschuift. Zo weet je zeker dat je geen delen van je onderwerp mist. Een ander voordeel is dat je zodoende geen last hebt van ‘focus breathing’. Bij veel objectieven verandert de brandpuntsafstand namelijk enigszins bij het scherpstellen. Dit geldt met name voor ‘ouderwetse’ macro-objectieven, die geen inwendige scherpstelling hebben en letterlijk langer worden naarmate ze dichterbij worden scherpgesteld. Daardoor verandert de beelduitsnede bij het scherpstellen. En dat is natuurlijk niet de bedoeling als de foto’s zoveel mogelijk identiek moeten zijn.

Verder spreekt het vanzelf dat noch de camera, noch het onderwerp mag bewegen tijdens de serie. Vervaarlijk ogende insecten zijn populair als onderwerp voor zulke extreme close-upportretten. Misschien vraag je je af hoe het mogelijk is dat die al die tijd geduldig pal voor de lens blijven stilzitten. Het antwoord is ontnuchterend simpel: ze zijn meestal dood.

Hoeveel opnamen je nodig hebt voor zo’n ‘scherpstelstapel’, hangt met name af van het onderwerp. Om een wesp van kop tot staart meer dan levensgroot in beeld te brengen, soms wel honderd. Bij een landschap heb je aan een stuk of drie meestal ruimschoots genoeg.

Nog een laatste tip over de diafragmawaarde. Omdat je weet dat een klein diafragma (hoog F-getal) de meeste scherptediepte geeft, ben je misschien geneigd om te denken: als ik een klein diafragma gebruik, ben ik sneller klaar. Dit klopt op zich wel, alleen wordt door diafragmeren ook de achtergrond scherper. Misschien niet helemaal scherp, maar wél minder onscherp en daardoor beter herkenbaar. Bij een productfoto of een close-up van paddenstoelen kan dat ongewenst zijn. Maak dan liever meer foto’s met een groter diafragma. Het spreekt vanzelf dat je wel extra moet opletten dat je geen stukje van het onderwerp overslaat!

Automatische piloot

Klinkt het voorgaande wat ingewikkeld en foutgevoelig? Diverse camera’s kunnen ook automatisch zo’n scherpsteltrapje voor je maken. Een interessante variant op deze techniek vind je in veel camera’s van Panasonic. Met de functie Post Focus ingeschakeld, maakt de camera razendsnel een hele reeks beelden, waarbij de scherpte steeds ergens anders ligt. Achteraf kun je als fotograaf het gewenste scherpstelpunt selecteren. Zo zit je er nooit meer naast met je scherpte. Wil je alles van voor tot achter scherp? Dan beschikken veel actuele modellen ook over een optie Focus Stacking, waarmee je de scherpe delen al door de camera laat samenvoegen.

Nabewerking

Om de foto’s voor focus stacking te stapelen, moet je vanuit Lightroom een uitstapje maken naar Photoshop. Importeer, selecteer en bewerk de serie eerst op een identieke manier in Lightroom. Dat laatste gaat heel snel en simpel door de ontwikkelinstellingen van alle foto’s uit de serie te synchroniseren. Daarna open je de foto’s als lagen via Foto / Bewerken in / Openen als lagen in Photoshop. In Photoshop selecteer je alle lagen en lijn je ze netjes uit via Bewerken / Lagen automatisch uitlijnen. Kies bij Projectie voor Automatisch.

Vervolgens laten we Photoshop de scherpe delen uit elke losse foto (dus alle lagen) bij elkaar zoeken met de functie Bewerken / Lagen automatisch overvloeien. Kies bij Overvloeimethode voor Afbeeldingen stapelen en zet een vinkje bij de optie Naadloze tinten en kleuren en eventueel ook bij Vullen met behoud van inhoud bij transparante gebieden.

Zodra Photoshop de inhoud van de lagen heeft geanalyseerd, verschijnt het scherpe gecombineerde beeld, waarbij elke laag een laagmasker heeft gekregen dat verklapt welke stukjes beeldmateriaal gebruikt zijn. Ook ditmaal is meestal enig retoucheerwerk nodig om het eindresultaat helemaal perfect te krijgen. Voor fanatieke stackers is ook speciale software op de markt. Bekende namen zijn Helicon Focus en Zerene Stacker.

Andere mogelijkheden

Met het voorgaande zijn de mogelijkheden om te ‘bracketen’ nog lang niet uitgeput. Vaak kun je bijvoorbeeld ook de witbalans variëren, of een bepaalde beeldinstelling. Zo’n serietje dient dan puur om naderhand de beste foto uit de reeks te kunnen kiezen; de opnamen hoeven niet te worden gecombineerd. Zo’n optie is soms handig als je in jpeg fotografeert. Maar als je raw-opnamen schiet, kun je iets als de witbalans sowieso tijdens de nabewerking helemaal naar eigen smaak instellen. Dus dan heb je helemaal geen trapje nodig.

Om maximale grip op het resultaat te houden, kun je in kritische situaties de automatische HDR-functies in de camera beter links laten liggen. In veel gevallen slaat de camera alleen het eindproduct op, en niet de aparte opnamen waaruit dit beeld is opgebouwd. Omdat dit ook nog eens in jpeg-formaat gebeurt, is dat resultaat zowel van tevoren minder voorspelbaar als achteraf minder beïnvloedbaar. Bij een scherpsteltrapje geldt in principe hetzelfde. Al moet daarbij worden opgemerkt dat daar veel meer werk mee gemoeid is. Je hoeft je dus niet te schamen als je die klus bij incidenteel gebruik aan de camera overlaat.

Zoom Academy

Dit artikel komt uit de volledige Cursus Camerabeheersing in Zoom Academy. Alles leren over je camera en alle functies optimaal benutten? Bekijk de gehele cursus!

Zo leer je onder andere:

• Alles over de techniek van je toestel
• Je kennis te vergroten en mooiere foto's te maken
• Het toepassen van de technieken in de praktijk

Bekijk hier de volledige Cursus Camerabeheersing.