Scherpstellen en werken met de scherptediepte zijn de lastigste aspecten van macrofotografie. Omdat je zo dicht op je onderwerp zit, moet dit zeer nauwkeurig gebeuren, want een miniem foutje heeft grote gevolgen.

Goed scherpstellen is bij iedere vorm van fotografie natuurlijk van ‘levensbelang’. Maar juist bij macrofotografie is het nóg moeilijker. Met name als de vergroting van het macro-onderwerp substantieel is, is de scherptediepte érg klein. Een heel klein deel van je onderwerp is nog maar scherp, en de focus precies op de goede plek leggen is erg lastig.

Autofocus

Je scherpstelpunt is soms dusdanig groot in verhouding tot je onderwerp, dat je camera of lens met z’n autofocus maar lastig de juiste plek kan ‘locken’. En als je onderwerp dan ook nog te weinig contrast heeft, gaat je autofocus ‘hunten’. Het lukt dan niet om scherp te stellen.

Sowieso is het handig om bij macrofotografie gebruik te maken van een enkel AF-punt. Selecteer het punt dat op je juiste plek in je frame staat, zodat de focus op die plek komt te liggen waar jij het in gedachte hebt. Het verplaatsen van het enkelvoudige scherpstelpunt kan met de pijltjestoetsen of met je joystick. Heb je een camera met een touchscreen? Dan kun je eenvoudig op je scherm aanwijzen waar de focus moet komen te liggen. Maar zoals gezegd: dit gaat niet altijd goed. De automatische scherpstelling en macrofotografie kennen een niet al te gelukkig huwelijk.

Scherpstellen tot in perfectie op de zonnedauw.
Roelie Steinmann

De focus-begrenzing op je macrolens

Mocht je tóch gebruik willen maken van je autofocus, let dan goed op de instellingen van je macrolens. De meeste macrolenzen hebben een focusbegrenzing aan boord, waarmee je de scherpstelling sneller en nauwkeuriger kunt maken. Een focusbegrenzing zien we vaak ook op telelenzen terug. Een macrolens kent van nature geen snelle autofocus, omdat de nauwkeurigheid van de autofocus belangrijker is dan de snelheid. Door vooraf af te bakenen in welk gebied de lens de scherpte moet zoeken, wordt deze snelheid goed gecompenseerd.

Deze macrolens beschikt over focus-begrenzing: dat stel je in met het bovenste schuifje.

Op de afgebeelde macrolens vinden we twee schuiven. Dit is bij de meeste moderne macrolenzen het geval. De bovenste schakelaar kent in dit voorbeeld drie standen: Full, ∞ – 0,5m en 0,28m – 0,5m.

Full: het objectief zoekt in het hele bereik naar een onderwerp en stelt daarop scherp. Deze stand werkt vrij traag omdat van dichtbij tot oneindig wordt gezocht.

∞ – 0,5m: de liggende acht (∞) betekent oneindig. De lens zoekt nu alleen nog naar onderwerpen in het bereik van een halve meter vanaf de sensor, tot in de verste verte (oneindig). Omdat je lens nu (in tegenstelling tot bij de full-modus) niet het hele gebied hoeft af te zoeken, is de autofocus een stuk sneller.

0,28m – 0,5m: in deze stand zoekt het objectief alleen naar onderwerpen vanaf 28 cm vanaf je sensor tot 50 centimeter vanaf je sensor. Ook nu zal de autofocus snel presteren. Dichterbij dan 28 cm kan deze lens niet scherpstellen, waarmee 28 centimeter dus de kortste scherpstelafstand is.

De begrenzing in het dichtstbijzijnde gebied is perfect voor echte macro-onderwerpen.
Tom Reuvers, tomreuvers.zoom.nl

Handmatig scherpstellen

Ondanks de begrenzingsinstellingen is het scherpstellen met de autofocus vaak lastig. Handmatige scherpstelling brengt dan de enige echte uitkomst. Hoe eenvoudig dat is, verschilt een beetje per merk en type camera.

Live-view

Spiegelreﬂex-gebruikers kunnen tijdens het handmatig scherpstellen het beste gebruikmaken van live-view. Daarop zie je veel meer details dan door je zoeker. En wist je dat de meeste camera’s hun beeld in live-view kunnen vergroten? Druk in de live-view-modus eenvoudigweg een keer op de knop met het loepje, en je zult zien dat het beeld op je scherm vergroot. Met je pijltjestoetsen of je joystick verplaats je de ontstane uitsnede.

Een perfect uitgevoerde macrofoto ondanks de hele kleine scherptediepte. Marjolein stuurde ook haar opstelling mee, waarbij je ziet dat ze heeft scherpgesteld met behulp van live-view.
Marjolein van Hekke-Witkam

Focus peaking

Moderne systeemcamera’s kennen dit vergroten van het live-view-beeld ook. Maar deze camera’s hebben vaak nog een slimme mogelijkheid: focus peaking. Deze functie laat middels contrasterende randen in wit, zwart, rood of geel zien welke delen op de foto’s in focus zijn; en dus scherp zullen zijn. Focus peaking moet meestal in het hoofdmenu van de camera worden aangezet, waarna het automatisch in werking treedt als handmatig scherpstellen gebruikt wordt en aan de scherpstelring van de lens gedraaid wordt. Sommige camera’s zelfs kunnen focus peaking en het vergroten van het live-view-beeld combineren, waardoor handmatig scherpstellen nóg eenvoudiger wordt. Zo zit je er met je scherpstelling nooit meer per ongeluk naast.

Met focus peaking zie je door middel van gekleurde randen precies waar je focus ligt.

Bij deze foto is zeer nauwkeurig scherpgesteld op de druppels in de bloem. De orchidee is eerst buiten gezet om nat te worden van de regen, en daarna binnen voor een scherm gefotografeerd.
Patrick Strik, jodokuscul.zoom.nl

Perfect handmatig scherpstellen

Handmatig scherpstellen heeft dus vaak de voorkeur binnen de wereld van macrofotografie. En hoe nauwkeurig die scherpte exact komt te liggen, ligt aan de perfectie van de vaardigheden tijdens het scherpstellen. Het handmatig scherpstellen kunnen we bij macrofotografie eigenlijk op twee manieren doen: met de focusring of door de camera te verplaatsen.

Draaien aan de focusring

Ieder objectief beschikt over een focusring. Nadat de camera in de handmatige scherpstelmodus is gezet, kan er scherpgesteld worden door aan de focusring te draaien. Kijkend door de zoeker of op je scherm, al dan niet met live-view of focus peaking, zie je meteen wat er gebeurt en hoe de scherpte zich naar voren of achter verplaatst. Draai voorzichtig in kleine stapjes, dan kun je de focus perfect dáár leggen waar je hem wilt. Tip: staat je camera op statief, dan voorkom je dat je de scherpte ook verplaatst door de camera te verplaatsen.

Handmatig scherpstellen doe je door te draaien aan de focusring.

Gebruik van een macrorail

Handmatig scherpstellen kan ook door de scherpstelring te negeren, en door de scherpte te verleggen door de camera naar voren of achteren te bewegen. Dat gaat het nauwkeurigst door gebruik te maken van een macrorail. Met het macrorail verplaatsen we fysiek de camera naar voren of achteren, waarmee ook de het scherptegebied zich naar voren of achteren verplaatst.

Handmatig scherpstellen kan ook door de camera fysiek te verplaatsen, bijvoorbeeld met behulp van een macrorail.

Scherpstellen bij macrofotografie - autofocus of handmatig?

Gerelateerde artikelen

Haal alles uit je foto met het standaard paneel in Lightroom: complete workflow

Zo begin jij met analoge fotografie!

5 tips voor het maken van een goed portfolio

Geef jouw foto’s de aandacht die ze verdienen met MyFUJIFILM

Breaking news: Adobe maakt Generative Fill middels AI beschikbaar in Photoshop

Workshop Creatieve Macrofotografie | Zoom Academy LIVE

Hoe meer megapixels, hoe beter de foto?

Reisfotografie: vertel jouw verhaal

Station Luik-Guillemins: tips om op deze bijzondere locatie te fotograferen

Camera instellingen voor concertfotografie